Από: Αντιστράτηγο ε.α. Ιωάννη Κρασσά

«Πόλεμος πάντων μὲν πατὴρ ἐστί, πάντων δὲ βασιλεύς. Καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε, τοὺς δὲ ἀνθρώπους, τοὺς μὲν δούλους ἐποίησε, τοὺς δὲ ἐλευθέρους. (Ὁ πόλεμος εἶναι πατέρας καὶ βασιλεύς τῶν πάντων, μερικοὺς τοὺς ἔκανε θεούς, ἄλλους ἀνθρώπους, μερικοὺς τοὺς ἔκανε δούλους καὶ ἄλλους ἐλεύθερους)». Ἡράκλειτος (6ος-5ος αιώνας π.Χ.), προσωκρατικός φιλόσοφος από τήν Ἔφεσο τῆς Ἰωνίας.

Από την Αρχή της Ιστορίας

Ο πλανήτη μας έχει συνολική έκταση ξηράς 149,5 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα (χλμ2). Ο πληθυσμός των ανθρώπων από της εμφανίσεως των επί της γης βαίνει αυξανόμενος υπολογιζόμενος σήμερα σε 8,2 δισεκατομμύρια και εκτιμάται ότι το 2050 θα έχειξεπεράσει τα 10. Από την αρχή της ιστορίας οι άνθρωποι αγωνίζονταν μέχρι θανάτου για την κατοχή του εδάφους. Η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας μετά από αγοροπωλησίες, μεταβιβάσεις και κληρονομιές εξασφαλίζεται με συμβόλαια και βεβαιώσεις των κρατικών φορέων (ληξιαρχεία, πολεοδομίες κτηματολόγιά κ.α). Η δημιουργία των κρατών και η επέκταση της εκτάσεώς τους συνήθως συντελείται μέσω των πολέμων. Η επικύρωση τους επισημοποιείται μέσω συνθηκών και συμφωνιών, που συνάπτουν οι εμπόλεμοι μετά τη λήξη των εχθροπραξιών. Αυτό ισχύει και για τη Συρία η οποία απέκτησε την ανεξαρτησία το 1946, μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αστάθεια που επικρατεί στη χώρα από το 2011, έχει αποτελέσει την αιτία νέων συγκρούσεων, οι οποίες έχουν επιβαρύνει περισσότερο τη σκληρά δοκιμαζόμενη περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Την 28η Ιουλίου 1914 ξέσπασε η μεγαλύτερη μέχρι τότε ευρωπαϊκή σύρραξη η οποία διήρκησε 4 χρόνια 3 μήνες και 11 ημέρες (λήξη: 11 Νοεμβρίου 1918) και έμεινε στην Ιστορία ως ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (Α΄ΠΠ). Οι αντιμαχόμενες δυνάμεις ήσαν από την μία πλευρά οι Δυνάμεις της Αντάντ [(Εγκάρδια Συνεννόηση)[1] Βρετανική Αυτοκρατορία[2], Γαλλία, Ρωσική Αυτοκρατορία, Βέλγιο, Σερβία, Ρουμανία, Μαυροβούνιο, Ελλάς, Ρουμανία, Πορτογαλία, ΗΠΑ, Ιαπωνία και Κίνα], και από την άλλη η συμμαχία των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανική Αυτοκρατορία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Βουλγαρία). Η συμμετοχή της πατρίδος μας στο Α΄ΠΠ αποτέλεσε αντικείμενο διαφωνίας μεταξύ του Βασιλέως Κωνσταντίνου και του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και υπήρξε η γενεσιουργός αιτία του Εθνικού Διχασμού[3]. Η Ελλάς εισήλθε στο πόλεμο τον Ιούνιο του 1917. Για την υπεράσπιση των συμφερόντων των εμπολέμων, τα πεδία των μαχών ποτίσθηκαν από το άφθονο αίμα των 9 εκατομμυρίων νεκρών και των πολύ περισσότερων τραυματιών. Το κάθε κράτος προσπάθησε να κατοχυρώσει τα συμφέροντά του και μέσω συμφωνιών που υπογράφηκαν κατά την διάρκεια και μετά τη λήξη του πολέμου, στη πλειοψηφία τους μυστικές. Οι συμφωνίες αυτές κατακερμάτιζαν τα κράτη και διένειμαν τα εδάφη, με γνώμονα τη πλεονεξία, τις βλέψεις και τη τήρηση των στρατηγικών ισορροπιών των συναλλασσόμενων και όχι το δίκαιο, το κατά κανόνα μεγάλο απόντα στα μαγειρέματα των ισχυρών. 

Ο Μεγάλος Ασθενής

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρισκόταν σε παρατεταμένη κατάσταση αποσυνθέσεως γι’ αυτό το λόγο την είχαν ονομάσει «ο μεγάλός ασθενής». Παρ’ όλα αυτά συνέχισε να κατέχει μεγάλης στρατηγικής σημασίας περιοχές στα Δαρδανέλια, στην Ανατολική Μεσόγειο, στον Εύξεινο Πόντο και στην Αραβική Χερσόνησο. Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ρωσία, Ιταλία αλλά και η Ελλάδα επιθυμούσαν να επεκτείνουν τις σφαίρες επιρροής τους στο ενδεχόμενο ήττας των κεντρικών δυνάμεων. 

Οι 6 Μυστικές Συμφωνίες.

Η Συρία υπήρξε δημιούργημα του διαμελισμού της ηττημένης του Α΄ ΠΠ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο οποίος δρομολογήθηκε μέσα από 6 μυστικές συμφωνίες: 

Η Συμφωνία της Κωνσταντινουπόλεως ή «Συμφωνία των Στενών» (4 Μαρτίου 10 Απριλίου 1915). Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία συμφώνησαν σε περίπτωση ήττας των Κεντρικών Δυνάμεων, η Τσαρική Ρωσία να θέσει υπό τον έλεγχό της τη Κωνσταντινούπολη και τα Δαρδανέλια. Το Ιράν θα τίθετο στην Αγγλική σφαίρα επιρροής, ενώ η Συρία, η Παλαιστίνη και η Κιλικία[4] υπό την Γαλλική. Η περιοχή των Αγίων τόπων και η Αραβία θα τελούσαν υπό μουσουλμανική κυριαρχία. Το όνειρο των Ελλήνων να απελευθερώσουν «Την Πόλη και την Αγιά Σοφιά» είχε υπονομευθεί από τις μεγάλες Δυνάμεις. 

Η Συνθήκη του Λονδίνου (26 Απρίλιου 1915). Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Ρωσία συμφώνησαν με την Ιταλία να συμμαχήσει με την Αντάντ με αντάλλαγμα τη προσάρτηση εδαφών της Αυστροουγγαρίας (Τυρόλο, Τεργέστη, Δαλματία), τη διατήρηση των Δωδεκανήσων και τη απόκτηση εδαφών της Μικράς Ασίας (περιοχή Αττάλειας). 

Η Συμφωνία Σάϊκς Πικό(τ) (Sykes-Picot Agreement) 3 Ιανουαρίου (κατ’ αρχήν συμφωνία) και 16 Μαΐου 1916 (Τελική). Δύο συνταγματάρχες, ο Βρετανός Μάρκ Σάϊκς[5] (1897-1919) και ο Γάλλος Φρανσουά Πικό(τ)[6] (1870-1951), με τη σύμφωνη γνώμη της Ιταλίας και της Ρωσίας καθόρισαν τις σφαίρες επιρροής των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο ενδεχόμενο διαλύσεως της, μετά την ήττα των Κεντρικών Δυνάμεων στο Α΄ΠΠ. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα αναλάμβανε υπό τον έλεγχό του τις περιοχές του σημερινού Ισραήλ, της Ιορδανίας και του Νοτίου Ιράκ, ενώ η Γαλλία της Συρίας και του Λιβάνου. 

  • Ο Βρεττανός Μάρκ Σάικς και ο Γάλλος Φρανσουά Πικότ

Η Συμφωνία Σαζόνοφ-Παλαιολόγου (26 Απριλίου 1916). Η Συμφωνία υπογράφηκε μεταξύ του Υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέυ Σαζόνοφ[7] (1860-1927) και του Γάλλου Πρέσβη στη Ρωσία Μαυρικίου Παλαιολόγου[8], (1859- 1944) πριν την υπογραφή της τελικής συμφωνίας Σακς-Πικότ, με την οποία η Δυτική Αρμενία παραχωρούνταν στη Ρωσία.

Η Συμφωνία του Αγίου Ιωάννη της Μωριέννης (Απρίλιος 1917). Η συμφωνία υπογράφτηκε μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Ιταλίας στο γαλλικό χωριό Άγιο Ιωάννη Μωριέννης πλησίον των Γαλλο-ιταλικών συνόρων. Σύμφωνα με τους όρους της η Γαλλία θα λάμβανε τη περιοχή των Αδάνων, ενώ τα δικαιώματα της Ιταλίας θα επεκτείνονταν από την Αττάλεια μέχρι και της Σμύρνης. Το 1919 τόσο η Γαλλία όσο και η Μεγάλη Βρετανία μη επιθυμώντας να περιέλθει η Σμύρνη στην Ιταλία, πάρα τα συμφωνηθέντα, ζήτησαν από τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος Ελευθέριο Βενιζέλο να καταλάβει τη πρωτεύουσα της Ιωνίας.   

Η Συμφωνία Λόιντ Τζώρτζ και Ζωρζ Κλεμανσώ (1 Δεκεμβρίου 1918). Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Ζωρζ Κλεμανσώ[9] (1841-1929) και ο Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Λόντ Ζώρζ[10] (1843-1945) συμφώνησαν στην εκχώρηση της πετρελαιοπαραγωγού περιοχή της Μουσούλης (400 χιλιόμετρα βορείως της Βαγδάτης) στη Γαλλία και την περιοχή της Παλαιστίνης στην Αγγλία, τροποποιώντας τη Συμφωνία των Σακς Πικό(τ).   

Δύο Καθοριστικές Ημερομηνίες

Στις 30 Οκτωβρίου 1918 επί του βρετανικού θωρηκτού «Αγαμέμνων» στο όρμο του Μούδρου στη Λήμνο, η Οθωμανική αυτοκρατορία υπέγραψε τη συνθήκη ανακωχής αδυνατώντας να συνεχίσει το πόλεμο. Οι συμμαχικές δυνάμεις εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, καθιστώντας υποχείριό τους το Σουλτάνο και τη Κυβέρνησή του. Την 2α Μαΐου 1919 ο Ελληνικός στρατός αποβιβάσθηκε στη Σμύρνη γεγονός που σηματοδότησε την έναρξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας[11] ή του Ελληνο-τουρκικού πολέμου. Την 19η Μαΐου 1919, 17 ημέρες μετά, ο 38χρόνος Τούρκος Στρατηγός Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ[12](1881-1938) αποβιβάσθηκε στην Σαμσούντα του Πόντου υπό την ιδιότητα του Στρατιωτικού Διοικητού των Ανατολικών Επαρχιών. Ο εμπειροπόλεμος αξιωματικός με τα παγερά γαλάζια μάτια έθεσε ως σκοπό της ζωής του την εκδίωξη των ξένων και την αναγέννηση της χώρας του. Η 19η Μαΐου αναφέρεται στην τουρκική ιστορία ως η ημερομηνία ενάρξεως του πολέμου της ανεξαρτησίας. 

Η Συνθήκη των Σεβρών[13] Την 10η Αυγούστου 1920 υπογράφηκε στην πόλη Σέβρες της Γαλλίας, η συνθήκη με την οποία καταλύετο η οθωμανική αυτοκρατορία, ενώ ταυτοχρόνως δημιουργείτο η Μεγάλη Ελλάς. Ο Κεμάλ δεν αναγνώρισε την συνθήκη είχε συστήσει δική του εθνοσυνέλευση και πολεμούσε για την ανατροπή των αποφάσεων που έλαβαν οι μεγάλες δυνάμεις στο Παρίσι.

Η Συμφωνία της Άγκυρας (20 Οκτωβρίου 1921). Με την υπογραφείσα συμφωνία η Γαλλία και ο Ατατούρκ έθεσαν το τέλος Γαλλο-τουρκικού πολέμου, μετά από οδυνηρή στρατιωτική ήττα των γαλλικών στρατευμάτων επί του πεδίου[14]. Η Γαλλία παραχώρησε στην Τουρκία μεγάλες εκτάσεις των βιλαετίων (οθωμανικός όρος διοικητικών περιφερειών) των Αδάνων και του Χαλεπίου, σε αντάλλαγμα της αναγνωρίσεως της γαλλικής κυριαρχίας στη Συρία.

Η Συνθήκη της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923). Η Συνθήκη της Λωζάνης τερμάτισε την εμπόλεμη κατάσταση που ξεκίνησε από το 1914 και καθόρισε τα σύνορα της σύγχρονης Τουρκίας. Σχετικά με την οριοθέτηση της μεθορίου με τη Συρία παρέπεμπε στην συμφωνία της Άγκυρας του 1921. Τα σύνορα Ελλάδος-Τουρκίας έχουν καθορισθεί με την ίδια συνθήκη, την οποία επικαλούμαστε για την επίλυση των διαφορών και δεν επιθυμούμε τη κατάργησή της.   

Η Συνθήκη της Λωζάνης (χάρτης)

Η Συρία υπό Γαλλική Εντολή (1920-1946).

Το Δεκέμβριο του 1919 οι Σύριοι επαναστάτησαν εναντίον των Γάλλων, κήρυξαν την ανεξαρτησία της χώρας τους και στις 11 Μαρτίου 1920 ανακήρυξαν τον Φαϊζάλ Χουσεΐν[15] (1883-1933) Βασιλέα της Συρίας. Κατά την διάσκεψη του Σαν Ρέμο (19-26 Απριλίου 1920), η Ανώτατη Διοίκηση των Συμμαχικών Δυνάμεων[16] [Supreme Council of Allied Powers (SCAP)], ανέθεσε στην Γαλλία «εντολή (mandate[17])» κατοχής της Συρίας. Οι Γάλλοι κατέστειλαν την εξέγερση και διαίρεσαν τη σφαίρα της επιρροής τους σε 4 διοικητικές περιοχές, στο Κράτος της Δαμασκού, του Χαλεπίου, των Δρούζων στα νότια και στην αυτόνομη περιοχή των Αλεβιτών στις ακτές της Μεσογείου. Κατά τα επόμενα χρονιά οι εξεγέρσεις για την ανεξαρτησία της Συρίας και την εκδίωξη των Γάλλων ήσαν διαρκείς.

Η Ανεξαρτησία της Συρίας (17 Απριλίου 1946).

Στις 17 Απριλίου του 1946, ο Πρόεδρος της Γαλλίας Στρατηγός Σαρλ Ντε Γκωλ[18] (1890 -1970), μετά από απαίτηση του Πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου Ουίνστων Τσώρτσιλ[19] (1874-1965) και του Αραβικού Συνδέσμου[20] League of Arab States (LAS), απέσυρε τα γαλλικά στρατεύματα από τη Συρία. Η ημερομηνία αυτή καταγράφηκε στην ιστορία ως η έναρξη της ανεξαρτησίας της.

Γραμματόσημο της Συρίας και του Λιβάνου κατά τη διάρκεια της Γαλλικής εντολής.

Συρία 1946-2024, 78 Χρόνια Πραξικοπήματα-Πόλεμοι-Εξεγέρσεις

  • Η πορεία της Συρίας από την ανεξαρτησία της μέχρι σήμερα μόνο ομαλή δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί. Εντός μίας δεκαετίας (1946-1956), εκδηλώθηκαν 4 πραξικοπήματα, σχηματίσθηκαν 20 διαφορετικές κυβερνήσεις και ψηφίστηκαν τέσσερα συντάγματα.
  • Τον Απρίλιο του 1947 ιδρύθηκε το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ που στα αραβικά σημαίνει αναγέννηση, ή ανάσταση και το οποίο έμελλε να μονοπωλήσει την εξουσία στη Συρία για 59 χρόνια (1963-2024). Η ιδεολογία του κόμματος διακήρυσσε την υπεράσπιση των Αραβικών και σοσιαλιστικών συμφερόντων και τη καταπολέμηση του ιμπεριαλισμού. Το σύνθημά του ήταν «Ενότητα, Ελευθερία, Σοσιαλισμός». Οι «Μπααθιστές» διαμόρφωσαν μια νέα κοινωνικοπολιτική τάξη επιβάλλοντας στη χώρα την κρατικοποίηση των πάντων. Κόμματα Μπαάθ ιδρύθηκαν σε όλες τις Αραβικές χώρες, αλλά μόνο στη Συρία και το Ιράκ κυβέρνησαν. Ο Ανδρέας Παπανδρέου (1919 Χίος-1996), κατά την επίσκεψή του στο Ιράκ, στην κοινή συνέντευξη τύπου με τον Πρόεδρο Σαντάμ Χουσεΐν (1937-2006), δήλωσε:«Το ΠΑΣΟΚ και το Μπαάθ είναι αδελφά κόμματα», (από το βιβλίο του Παρασκευά Αυγερινού (1927-), «Η Αλλαγή τελείωσε νωρίς», Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ 2013.   Το Μπαάθ ανέστειλε όλες τις δραστηριότητες στις 11 Δεκεμβρίου 2024.
  • Το 1948 συμμετείχε με την Αίγυπτο, την Αίγυπτο, το Ιράκ, την Ιορδανία και το Λίβανο στο πρώτο πόλεμο κατά του Ισραήλ[21], υπομένοντας την πρώτη της ήττα.
  • Μετά την κρίση του Σουέζ[22] (29 Οκτωβρίου-7 Νοεμβρίου 1956), η Συρία προσδέθηκε στο άρμα της Σοβιετικής Ενώσεως, γεγονός που επιδείνωσε τις σχέσεις της με τη Νατοϊκή Τουρκία.
  • Την 1η Φεβρουαρίου 1958, ο Σύρος πρόεδρος Σουκρί Αλ Κουατλί[23] (1891-1967) και ο Γκαμάλ Νάσερ[24] (1918-1970) ανακοίνωσαν τη συγχώνευση των δύο κρατών, δημιουργώντας την Ενωμένη Αραβική Δημοκρατία, ο βίος της οποίας τερματίσθηκε το Σεπτέμβριο του 1961, μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα.
  • Το 1963 το Μπάαθ κατέλαβε την εξουσία στη Συρία με στρατιωτικό πραξικόπημα και απαγόρευσε τη λειτουργία άλλων κομμάτων.
  • To 1966 Στρατηγός Σαλάχ Τζαλίντ (1926-1993) επικεφαλής της αριστερής πτέρυγας του Μπαάθ ηγήθηκε ενός «εσωτερικού διορθωτικού πραξικοπήματος» όπως το ονόμασε και ανέλαβε την εξουσία.
  • Το 1967 η Συρία με την Αίγυπτο και την Ιορδανία συμμετείχε στο «Πόλεμο των 6 Ημερών[25]», υπομένοντας τη δεύτερη στρατιωτική ήττα από το Ισραήλ, το οποίο κατέλαβε τα υψώματα του Γκολάν τα οποία κατέχει έκτοτε.
  • Το Νοέμβριο του 1970, ο Πτέραρχος Χαφέζ Αλ Άσαντ (1930-2000) κατάλαβε την εξουσία, παραμένοντας στη θέση του προέδρου μέχρι το θάνατό του το 2000. Ο Άσαντ εγκατέλειψε την παναραβική ενοποίηση, κατήργησε το κρατικό σοσιαλισμό και υπερασπίσθηκε την ιδιωτική οικονομία. Έχοντας ζήσει τις ίντριγκες και τα πραξικοπήματα άσκησε την εξουσία με πρωτοφανή σκληρότητα για να αποτρέψει το ενδεχόμενο ανατροπής του.
  • Το Οκτώβριο του 1973, Η Συρία συμμετείχε με την Αίγυπτο στο Πόλεμο του Γιομ Κιππούρ[26], γεγονός που την οδήγησε στην τρίτη ήττα από το Ισραήλ, ενώ απέτυχε να ανακαταλάβει τα υψώματα του Γκολάν.
  • Το 2000 ο Μπασάρ Άσαντ διαδέχθηκε το πατέρα του στην εξουσία της χώρας συνεχίζοντας την δικτατορική άσκηση της εξουσίας.
  • Οι μαζικές διαδηλώσεις το 2011, εξελίχθηκαν σε εμφύλιο πόλεμο.
  • Την 6η Δεκεμβρίου 2024 ο Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι (πραγματικό όνομα Άχμεντ αλ-Σάρα), επικεφαλής των ανταρτών της οργανώσεως Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS) έθεσε τέλος στην διακυβέρνηση της χώρας από τους Άσαντ. Ουδείς μπορεί να προβλέψει ποιο θα είναι τελικά το μέλλον της Συρίας και όχι μόνο.

Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα

  • Οι διάφορες φυλές που συνθέτουν το κράτος της Συρίας δείχνουν ότι αδυνατούν πλέον να συνυπάρξουν ειρηνικά, μετά το παρατεταμένο εμφύλιο πόλεμο.
  • Όταν ένα κράτος παραπαίει εμφανίζονται «επί της σκηνής» οι προστάτες για να προσφέρουν τη βοήθεια τους, πάντοτε με το αζημίωτο.
  • Τα ισχυρά όμορα κράτη θα αποκομίσουν όσα περισσότερα οφέλη μπορούν. Η Τουρκία κατέχει ήδη μέρος της Βορείου Συρίας κατά μήκος της μεθορίου σε βάθος 30 χλμ, ενώ το Ισραήλ έχει καταλάβει το όρος Χερμών ανατολικά των υψωμάτων του Γκολάν.
  • Ο Τραμπ θα αποφασίσει για τη συνέχιση ή μη της βοήθειας που παρέχουν οι ΗΠΑ στους Κούρδους, ενώ η Ρωσία και το Ιράν προς το παρόν τηρούν στάση αναμονής.
  • Η Ελλάδα έχει απευθυνθεί σε φίλους και συμμάχους προκειμένου να αποτρέψει την υπογραφή συμφωνίας μεταξύ Τουρκίας και Συρίας σχετικά με την οριοθέτηση της ΑΟΖ, σε βάρος των συμφερόντων της Κύπρου.
  • Προς το παρόν επιβεβαιώνεται ότι η στρατιωτική ισχύς αποτελεί το έσχατο, αλλά το πλέον πειστικό επιχείρημα στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Χωρίς τη σφυρηλάτηση των στρατιωτικών αρετών της ανδρείας, της φιλοπατρίας, του στρατιωτικού πνεύματος, της πειθαρχίας και του ηθικού, το στελεχιακό δυναμικό των Ενόπλων Δυνάμεων δεν δύναται να εκτελέσει την αποστολή του.

 

Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς

Ιανουάριος 2025

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • Ξενοφώντος Στρατηγού, Η Ελλάς στη Μικρά Ασία, ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΑΜΙΑΝΟΣ, Αθήνα 1925.
  • Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ηλίου, Αθήνα 1948.
  • ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΟΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΥΣΟΣ ΤΥΠΟΣ, Αθήνα 1968.
  • ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε, Αθήνα 1977.
  • Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITTANICA, Εκδοτικός οίκος ΠΑΠΥΡΟΣ, Αθήνα 2007.
  • Michel Llewellyn Smith, Το Όραμα της Ιωνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2004.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Αντάντ ή «Εγκάρδια Συνεννόηση» ονομάζεται η συμμαχία Γαλλίας και Μεγάλης Βρετανίας, η οποία έθεσε τέλος σε 8 αιώνες ανταγωνισμού και έθεσε τις βάσεις για την Αγγλογαλλική συνεργασία κατά τον 20ό αιώνα. Μετά την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η συμμαχία μετατράπηκε στην «Τριπλή Αντάντ», με την εισδοχή της Ρωσίας. Στην συνέχεια εισήλθαν στη συμμαχία η Σερβία, το Βέλγιο, η Ιαπωνία(1914), η Ιταλία (1915), η Ρουμανία (1916), οι ΗΠΑ (1917) και η Ελλάδα (Ιούνιος 1917). Υπό αυτή την έννοια ο όρος «Αντάντ» χρησιμοποιείται για να δηλώσει το νικηφόρο συμμαχικό μπλοκ κατά τον Α΄ΠΠ.

[2] Ηνωμένο βασίλειο, Καναδάς, Ινδία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Νότιος Αφρική.

[3] Ο διχασμός ξεκίνησε λόγω της διαφωνίας μεταξύ του Βασιλέως Κωνσταντίνου και του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου σχετικά με τη συμμετοχή της Ελλάδος στον Α’ΠΠ. Ο πρώτος πίστευε ότι η ουδετερότητα θα μας επέτρεπε την διατήρηση των κερδών των Βαλκανικών Πολέμων και θα προστάτευε τους ελληνικούς πληθυσμούς στην Μικρά Ασία. Για την ένταξη μας στην Αντάντ ήθελε εγγυήσεις που δεν του δινόταν. Ο Βενιζέλος τολμηρός και οραματιστής, πίστευε ορθώς, ότι η ουδετερότητα ήταν η χειρότερη επιλογή και έβλεπε την πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας με την είσοδο της Ελλάδος στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων. Υπήρξαν δύο ισχυρές προσωπικότητες με τεράστια δημοτικότητα. Ο λαός συντάχθηκε μαζί τους και διχάσθηκε βαθειά, γεγονός κουραστικά επαναλαμβανόμενο στην ιστορία μας. Εάν η λογική και η σύνεση είχαν υπερισχύσει του τυφλού πάθους και του εγωισμού, ενωμένοι θα είχαμε αποφύγει την Μικρασιατική Καταστροφή.

Κωνσταντίνος και Βενιζέλος οι δύο πόλοι του εθνικού διχασμού.

[4] Η Κιλικία είναι η νοτιοανατολικότερη παράλια περιοχή της Μικράς Ασίας (απέναντι από τη Κύπρο). 

[5] Ο Βρεττανός Μάρκ Σάικς [Mark Sykes (1879-1919)] υπήρξε διπλωμάτης και πολιτικός του συντηρητικού κόμματος, ο οποίος επιστρατεύθηκε με τον βαθμό του Συνταγματάρχου κατά τον Α΄ ΠΠ.

[6] Ο Γάλλος Φρανσουά Πικότ [François Georges-Picot (1870 -1951) υπήρξε διπλωμάτης και νομικός που υπηρέτησε στο Γαλλικό στρατό με το βαθμό του Συνταγματάρχου κατά τον Α΄ΠΠ.

[7] Ο Ρώσος Σέργιος Σαζόνωφ (1860-1927) υπήρξε πολιτικός και διπλωμάτης, που διετέλεσε από το 1910 Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας.

Ο Σέργιος Σαζόνωφ.

[8] Ο Γάλλος Μαυρίκιος Παλαιολόγος [Maurice Paléologue (1859-1944)] ήταν διπλωμάτης, ιστορικός και δοκιμιογράφος. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στην είσοδο της Γαλλίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Την εποχή εκείνη ήταν πρέσβης στη Ρωσία και υποστήριξε τη ρωσική κινητοποίηση εναντίον της Γερμανίας.

Ο Μαυρίκιος Παλαιολόγος.

[9] Ο Γάλλος Ζωρζ Κλεμανσώ [George Clemenceau (1841-1929)] ήταν πολιτικός, ηγέτης της χώρας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αρχηγός του Ριζοσπαστικού Κόμματος, είχε κεντρικό ρόλο στην Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία. Ήταν πρωθυπουργός της Γαλλίας από το 1906 μέχρι το 1909 και ξανά την περίοδο 1917-1920.

Ο Ζωρζ Κλεμανσώ.

[10] Ο Ουαλλός Λόυντ Τζώρτζ [Lloyd George (1843-1945)], ήταν φιλελεύθερος πολιτικός πρωτεργάτης της βρετανικής πολιτικής στον Α΄ΠΠ. Διετέλεσε Πρωθυπουργός της κυβερνήσεως συνασπισμού (1916-1922) και υπήρξε ένας από τρεις «μεγάλους» στις διαπραγματεύσεις για την ειρήνη, υπερασπιζόμενος με πάθος τα δίκαια της Ελλάδος, γεγονός που του στοίχισε την ήττα στις εκλογές του 1922.

O Λόυντ Τζώρτζ.

[11] Την 2α Μαΐου 1919, ο Ελληνικός Στρατός αποβιβάσθηκε στην Σμύρνη. Το γεγονός αυτό σηματοδότησε την έναρξη μιας εκστρατείας, η οποία ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς. Την 6η Σεπτεμβρίου 1922, το 27ο Σύνταγμα Πεζικού του Γ΄ Σώματος Στρατού, υπήρξε η τελευταία μονάδα του Ελληνικού Στρατού(ΕΣ) που εγκατέλειψε την γη της Μικράς Ασίας, από τον λιμένα της Πανόρμου(σημερινή Μπαντίρμα) στην Προποντίδα σηματοδοτώντας τη μεγαλύτερη καταστροφή της Ελλάδος, μετά την απελευθέρωσή της (3 Φεβ. 1830). Από τους 220.000 άνδρες της Στρατιάς της Μικράς Ασίας επανήλθαν στην Ελλάδα 130.000. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών και αγνοουμένων ανήλθε σε 42.335, ενώ των αιχμαλώτων σε 47.645, διασώσαμε 200 από τα 420 πυροβόλα, ενώ εγκαταλείφθηκαν όλα σχεδόν τα πυρομαχικά, τα οχήματα και παντός είδους λοιπά υλικά. Απότοκος της στρατιωτικής ήττας, υπήρξε η εκδίωξη 1,4 εκατομμύριων Ελλήνων από τις πατρογονικές τους εστίες, μετά από 3.000 χρόνια παρουσίας στην Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων μεταξύ των αμάχων δεν μπορεί να υπολογισθεί επακριβώς, αλλά πρέπει να υπερβαίνει το μισό εκατομμύριο. Οι επιπτώσεις της σημάδεψαν την ιστορική μας πορεία, μετέβαλαν την γεωστρατηγική μας θέση και αναμόρφωσαν την κοινωνική μας διαστρωμάτωση.

[12] Ο Τούρκος Στρατηγός Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ (1881-1938) ήταν ο ιδρυτής και ο πρώτος πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας. Ο Ατατούρκ ανέλαβε τη διαμελισμένη οθωμανική Αυτοκρατορία την επανασυνέδεσε και τη μετέτρεψε σε κράτος δυτικού τύπου, αλλάζοντας το όνομα της σε Τουρκία. Στη συντριπτική πλειοψηφία του τουρκικού λαού ενσαρκώνει τον πατέρα του έθνους.

Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

[13] Με τη Συνθήκη των Σεβρών, η Τουρκία περιοριζόταν στον μικρασιατικό πυρήνα της. Η πατρίδα μας κέρδιζε ολόκληρη την Θράκη, την Σμύρνη με την ενδοχώρα (κατοχή για 5 χρόνια και μετά διενέργεια δημοψηφίσματος για την προσάρτησή της στην Ελλάδα), τα νησιά του Αιγαίου (μαζί με την Ίμβρο και την Τένεδο) και τα Δωδεκάνησα εκτός από την Ρόδο. Η έκταση της Ελλάδος αυξανόταν στα 174.000 τ.χ και ο πληθυσμός στα 7,5 εκατ. Σίγουρα ήταν η ωραιότερη στιγμή στην ζωή του Βενιζέλου. Η Ανατολική Θράκη τελούσε υπό ελληνική κυριαρχία μέχρι τη γραμμή της Τσατάλτζας. Η συνθήκη που υπογράφηκε στις Σεβρές, το αποκορύφωμα δύο χρόνων υπομονετικής και εξαντλητικής διπλωματίας από τον ίδιο τον Βενιζέλο, αποδείχθηκε μια χάρτινη νίκη. Η συνθήκη δεν συνετέλεσε σε μια ρύθμιση διαρκείας με τους Τούρκους.

[14] Η Μάχη του Μαράς (τουρκικά: Maraş Muharebesi), γνωστή και ως «Υπόθεση Μαράς», διεξήχθη τον Οκτώβριο του 1920 μεταξύ των γαλλικών δυνάμεων που κατείχαν την πόλη Μαράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και των δυνάμεων του Κεμάλ Ατατούρκ. Έχει καταγραφεί ως η πρώτη μεγάλη νίκη του Τουρκικού Πολέμου της Ανεξαρτησίας, η οποία ανάγκασε τους Γάλλους να εγκαταλείψουν τη πόλη. Οι Τούρκοι εκτέλεσαν όλους τους Αρμένιους πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στο Μαράς

[15] Ο Φαϊζάλ Χουσεΐν [Faisal Hussein(1883-1933)] υπήρξε ένας από τους πλέον διάσημους Άραβες ηγέτες με ουμανιστικό πνεύμα και πολιτιστικά πιστεύω, ο οποίος βασίλεψε τόσο στο Ιράκ (1921-1933), όσο και στη Συρία (1920).

Ο Φαϊζάλ Χουσεΐν .

[16] Η Ανώτατη Διοίκηση των Συμμαχικών Δυνάμεων ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1917 στο Παρίσι, μετά τη Ρωσική επανάσταση και είχε ως αποστολή τη διαμόρφωση της στρατιωτικής στρατηγικής των μεγάλων δυνάμεων του Α΄ ΠΠ ( ΗΠΑ, Ηνωμένου Bασιλείου, Γαλλίας και Ιαπωνίας). Το 1920 τη διαδέχθηκε η Πρεσβευτική Διάσκεψη (Conference of Ambassadors).

[17] Το σύστημα των Εντολών (mandates) δημιουργήθηκε μετά τον Α΄ΠΠ από την Κοινωνία των Εθνών, με το επιχείρημα διατηρήσεως της ειρήνης και την προώθηση της αυτοδιαθέσεως, επαρχιών που ανήκαν στην Οθωμανική και τη Γερμανική Αυτοκρατορία. Επί του πρακτέου νομιμοποίησε την αποικιοκρατία των νικητών του Α΄ΠΠ σε μεγάλες περιοχές της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής και του Νότιου Ειρηνικού.

[18] Ο Γάλλος Στρατηγός Σαρλ ντε Γκωλ [Charles de Gaulle, (1890-1970)] ηγήθηκε των Γαλλικών δυνάμεων στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και υπηρέτησε ως Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας από το 1944 έως το 1946 και από το 1958 έως το 1969.

Ο Στρατηγός Σαρλ ντε Γκωλ.

[19] Ο Βρεττανός Ουίνστων Τσώρτσιλ [Winston Churchil (1874-1965)], ξεκίνησε την σταδιοδρομία ως Αξιωματικός του Ιππικού και υπήρξε αυθεντικός βλαστός της βρετανικής παραδόσεως. To 1900 εκλέχθηκε πρώτη φορά βουλευτής με το κόμμα των συντηρητικών. Η παρουσία του στο κοινοβούλιο υπήρξε συνεχής, πάντοτε με τους συντηρητικούς πλην της τετραετίας 1906-1910 που μετεπήδησε στους Φιλελεύθερους. Θήτευσε δύο φορές ως πρωθυπουργός (1940-1945 και 1951-1955).

 Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ.

[20] Ο Αραβικός Σύνδεσμος ιδρύθηκε την 22 Μαρτίου 1945 στο Κάιρο από την Αίγυπτο, τη Συρία, το Ιράκ, τη Σαουδική Αραβία, την Ιορδανία, την Υεμένη και το Λίβανο. Σήμερα αριθμεί 22  αραβικές χώρες της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Το Νοέμβριο του 2011 η Συρία αποβλήθηκε του Συνδέσμου λόγω της βίαιής καταστολής των διαδηλώσεων κατά της κυβερνήσεως.

[21] Το 1948 οι Ισραηλινοί πολέμησαν επί δεκάμηνο, με το Λίβανο, τη Συρία, την Ιορδανία, το Ιράκ, και την Αίγυπτο, μετά την ανακήρυξη ιδρύσεως του κράτους τους και τα υποχρέωσαν στην υπογραφή ανακωχής.

[22] Το χρονικό διάστημα από 29 Οκτ. έως 7 Νοε. 1956, το Ισραήλ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία επετέθησαν κατά της Αιγύπτου, με σκοπό τον έλεγχο της διώρυγος του Σουέζ. Ο Ισραηλινός στρατός κατέλαβε την χερσόνησο του Σινά και μία γαλλο-βρετανική ταξιαρχία αλεξιπτωτιστών την βόρεια είσοδο του Σουέζ. Πολεμικά πλοία του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας απέκλεισαν το Πόρτ Σάιντ, ενώ Αεροσκάφη των δύο χωρών βομβάρδισαν αιγυπτιακά αεροδρόμια. Ο Αιγύπτιος πρόεδρος Άμπντελ Νάσερ, παρότι ηττήθηκε στρατιωτικά, κέρδισε πολιτικά. Οι απώλειες των Αιγυπτίων ανήλθαν σε 3.000 νεκρούς, 5.000 τραυματίες και 20.000 αιχμαλώτους, ενώ των επιτιθεμένων σε 258 νεκρούς και 1.100 τραυματίες. Οι τρεις χώρες απέσυραν τις δυνάμεις τους, μετά από απόφαση του ΟΗΕ και ισχυρή πίεση τόσο των ΗΠΑ (Ντουάιτ Αϊνζεχάουερ), όσο και της ΕΣΣΔ (Νικίτα Χρουστσόφ). Η διώρυγα του Σουέζ περιήλθε υπό την πλήρη κυριαρχία της Αιγύπτου. Το Ισραήλ συμφώνησε να αποχωρήσει από το Σινά, με τη προϋπόθεση να επιτρέπεται η ελευθέρα διέλευση των πλοίων του από τα στα στενά του Τιράν, δηλώνοντας ότι το κλείσιμο των στενών από την Αίγυπτο θα συνιστούσε αιτία πολέμου.

 

[23] Ο Σύριος Σουκρί Αλ Κουατλί [Shukri al-Quwatli (1891-1967)] υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της Συρίας μετά την ανεξαρτησίας της. Μετά την ένωση της Συρίας με την Αίγυπτο ο Νάσερ σε ένδειξη ευγνωμοσύνης του απένειμε τον τιμητικό τίτλο του «Πρώτου Άραβα Πολίτη». Ωστόσο, ο Κουβάτλι απογοητεύτηκε με την ένωση, πιστεύοντας ότι μετέτρεψε τη Συρία σε επαρχία της Αιγύπτου. 

Ο Σουκρί Αλ Κουατλί .

[24] Ο Αιγύπτιος Συνταγματάρχης Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ [Gamal Nasser (1918-1970)] διετέλεσε δεύτερος πρόεδρος της Αιγύπτου υπηρετώντας από το 1956 μέχρι το θάνατό του. Ο Νάσερ ηγήθηκε της ανατροπής της μοναρχίας, εισήγαγε εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις και καθιέρωσε ένα τρόπο στρατιωτικής διακυβερνήσεως, ο οποίος διατηρείται μέχρι σήμερα στην χώρα του, ενώ βρήκε μιμητές και σε άλλα αραβικά κράτη. Αναμφίβολα αποτελεί μια εμβληματική φυσιογνωμία στον αραβικό κόσμο.

Ο Συνταγματάρχης Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ.

[25] Το διάστημα από 5 έως 10 Ιουν. 1967 το Ισραήλ πολέμησε εναντίον της Αιγύπτου, της Συρίας, της Ιορδανίας, του Ιράκ και του Λιβάνου. Η Αλγερία, το Κουβέιτ, το Μαρόκο, το Σουδάν, το Πακιστάν, το Σουδάν, η Λιβύη, η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και η Τυνησία υποστήριξαν τα μαχόμενα Αραβικά κράτη. Οι Ισραηλινές δυνάμεις αριθμούσαν 240. 000 άνδρες, 800 άρματα μάχης και 300 αεροσκάφη. Οι αραβικές ανερχόντουσαν σε 550.000 άνδρες, 2.504 άρματα μάχης και 957 αεροσκάφη. Την 5η Ιουνίου η ισραηλινή αεροπορία σε δύο διαδοχικές προσβολές (την 07:45 και την 11:00), πρόσβαλε ταυτοχρόνως τα 19 αιγυπτιακά πολεμικά αεροδρόμια και κατέστρεψε ολοσχερώς την αεροπορία της επί του εδάφους. Εντός της ίδιας ημέρας εξουδετέρωσε πλήρως την ιορδανική και την συριακή αεροπορία εντός 45 λεπτών. Εντός δύο ημερών κατέστρεψε 450 αεροσκάφη και έθεσε εκτός λειτουργίας τους περισσότερους διαδρόμους των αεροδρομίων, με μία βόμβα ιδιοφυούς κατασκευής. Εντός έξι ημερών οι αραβικές δυνάμεις υπέστησαν συντριπτική ήττα, με αποτέλεσμα το Ισραήλ να καταλάβει εδάφη κατά 3,5 φορές μεγαλύτερα της συνολικής εκτάσεώς του: την χερσόνησο του Σινά και την Λωρίδα της Γάζας οι οποίες ανήκαν στην Αίγυπτο, την δυτική όχθη του Ιορδάνη ποταμού σε βάρος της Ιορδανίας και τα Συριακά υψώματα του Γκολάν. Οι απώλειες του Ισραήλ ανήλθαν σε 1.000 νεκρούς, 400 άρματα μάχης και 46 αεροσκάφη, ενώ οι αραβικές σε 23.000 νεκρούς, 6.000 αιχμαλώτους, 1.200 άρματα μάχης και 500 αεροσκάφη. 

[26] Την 6η Οκτωβρίου 1973, κατά την ημέρα του Γιομ Κιπούρ, [τη μεγαλύτερη θρησκευτική εορτή των Ιουδαίων (Είναι η εορτή της Εξιλεώσεως, της προσευχής και της νηστείας, κατά την οποία οι Εβραίοι ζητούν συγχώρεση από τον Θεό), η Αίγυπτος και η Συρία τις οποίες ενίσχυσαν με στρατιωτικές δυνάμεις: η Ιορδανία, το Ιράκ, η Σαουδική Αραβία, το Μαρόκο, η Λιβύη, η Τυνησία και η Κούβα, επετέθησαν αιφνιδιαστικώς εναντίον του Ισραήλ. Το Ισραήλ υποστηρίζονταν από τις ΗΠΑ, ενώ οι Αραβικές χώρες από την ΕΣΣΔ. Οι Ισραηλινές δυνάμεις αριθμούσαν 400.000 άνδρες, υποστηριζόμενες από 1.700 άρματα μάχης, 940 πυροβόλα και 440 αεροσκάφη. Οι δυνάμεις που επετέθησαν εναντίον του Ισραήλ, αντιστοιχούσαν με τις συνολικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. Οι Αραβικές χώρες διέθεταν 1 εκατ. άνδρες, 3.500 άρματα μάχης, 1.700 πυροβόλα, 820 αεροσκάφη και 150 πυροβολαρχίες αντιαεροπορικών πυραύλων. Οι επιχειρήσεις διεξήχθησαν κυρίως στην περιοχή της διώρυγος του Σουέζ στην χερσόνησο του Σινά και στα υψώματα του Γκολάν στα σύνορα Συρίας-Ισραήλ. Το Ισραήλ κατέκτησε τη μεγαλύτερη νίκη στην ιστορία του.

 ΤΕΛΟΣ