Από: Αντιστράτηγο ε.α. Ιωάννη Κρασσά

«Εἷναι ἡ εὐτυχέστερη ἡμέρα τῆς ζωῆς μου», ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος Κωνσταντίνος Καραμανλής [1] «Νῦξ αἰώνων παραχωρεῖ τἠν θέσιν της εἰς το γλυκύ φῶς τῆς ἡμέρας καὶ ἀθάνατον ἀπό τὰ βάθη τῆς ἱστορίας μας ἀναδύεται τὸ μέγα μήνυμα, Νενικήκαμεν». Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου Μακάριος Γ΄[2]. Οι δηλώσεις του μετά την υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου.

Το Φεβρουάριο του 1959, υπογράφηκαν οι συμφωνίες της Ζυρίχης (Ελλάς-Τουρκία) και του Λονδίνου [Ηνωμένο Βασίλειο-Ελλάς-Τουρκία-Ελληνοκύπριοι (Ε/Κ)-Τουρκοκύπριοι (Τ/Κ)], με τις οποίες τερματίστηκε η βρετανική κυριαρχία και ιδρύθηκε το ανεξάρτητο Κυπριακό κράτος. Υπήρξε ένας σημαντικός σταθμός στην ιστορία της Μεγαλονήσου,  που θα μπορούσε να αποτελέσει την τελική λύση του «Κυπριακού Προβλήματος», ωστόσο η εφαρμογή τους δεν μακροημέρευσε, χωρίς ποτέ να καταργηθούν. Οι αιτίες που οδήγησαν στην σύναψη των συμφωνιών, η τότε επικρατούσα κατάσταση και οι συνέπειες μετά τη κατάργησή του αποδεικνύουν τη σπουδαιότητά τους.

Η Κύπρος έχει έκταση 9.251 χλμ², είναι το τρίτο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου, μετά τη Σικελία και τη Σαρδηνία και λίγο μεγαλύτερο από τη 5^η Κρήτη (8.336 χλμ²). Το 38% (3.355 χλμ²) του βορείου τμήματος της νήσου κατέχεται από την Τουρκία. Οι Αγγλικές βάσεις καταλαμβάνουν το 2,7% (254 χλμ²). Το 1960 ο πληθυσμός της ανέρχονταν σε 573.566 κάτοικους εκ των οποίων το 77,1% (442.138) ήσαν Ε/Κ, το 18,2% (104.3200) Τ/Κ και το 4,7% λοιπές εθνότητες. Σήμερα στις ελεγχόμενες από την Κυπριακή Κυβέρνηση περιοχές ο πληθυσμός ανέρχεται σε 923.272 (απογραφή 2021), ενώ στα κατεχόμενα ο πληθυσμός ανέρχεται σε 389.000 (απογραφή 2019).

Τα Κύρια Γεγονότα της Περιόδου 1947-1960

1 Νοεμβρίου 1947, πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία η πρώτη συνεδρίαση της Διασκεπτικής Συνελεύσεως της Κύπρου [3] (Consultive Assembly of Cyprus) μετά από πρόσκληση του Βρετανού κυβερνήτου Λόρδου Τόμας Ουΐνστερ [4]. Η συνέλευση αποσκοπούσε στην υποβολή προτάσεων εκ μέρους του κυπριακού λαού για την κατάρτιση συντάγματος, ώστε να εξασφαλισθεί η συμμετοχή του στην διαχείριση των κοινών. Δύο χρόνια μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν το περισσότερο που μπορούσε να δώσει η Μεγάλη Βρετανία και θα μπορούσε να οδηγήσει με ομαλό τρόπο στη αυτοδιάθεση και την ανεξαρτησία. Η πρόταση καταψηφίσθηκε.

15 και 22 Ιανουαρίου 1950, σε δημοψήφισμα που διενεργήθηκε από την εκκλησία της Κύπρου το 95,71% των Ε/Κ ψήφισαν υπέρ της ενώσεως μετά της Ελλάδος (215.000 σε σύνολο 224.000 εγγεγραμένων). Όλα τα πολιτικά κόμματα υποστήριξαν την ένωση. Η προοπτική της ενώσεως είχε το πλεονέκτημα της ομόθυμου υποστηρίξεως τόσο του ελληνικού, όσο και του κυπριακού λαού. Οδήγησε όμως σε ρήξη την Ελλάδα και την Τουρκία, με την ένοπλη σύγκρουση να επαπειλείται ως η μοιραία κατάληξη σε περίπτωση πραγματοποιήσεως της.

13 Σεπτεμβρίου 1950, ο Μητροπολίτης Κιτίου Μακάριος (1913-1977) σε ηλικία 37 χρονών ενθρονίσθηκε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου ως Μακάριος Γ΄. Το 1960 εκλέχθηκε πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1977, με μια μικρή διακοπή από τον Ιούλιο έως το Δεκέμβριο του 1977. Υπήρξε ο αδιαμφησβήτητος ηγέτης του κυπριακού ελληνισμού, οποίος επηρέασε τις εξελίξεις και χρεώνεται το μερίδιο της ιστορικής ευθύνης που του αναλογεί για την κατάσταση που διαμορφώθηκε στη 17ετία της παντοδυναμίας του.

Ο Μακάριος Γ΄.

18 Φεβρουαρίου 1952, η Ελληνική Βουλή επικύρωσε την συμφωνία εντάξεως της χώρας μας στον ΝΑΤΟ (Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου-North Atlantic Treaty Organization) [5]. Η Τουρκία εισήλθε στο ΝΑΤΟ ταυτόχρονα με τη χώρα μας.

8 Φεβρουαρίου 1953, στην Άγκυρα, η Ελλάδα, η Τουρκία και η Γιουγκοσλαβία υπέγραψαν το Βαλκανικό Σύμφωνο Φιλίας και Συνεργασίας [6].

7 Μαρτίου 1953, συνήλθε στην Αθήνα η «Επιτροπή Απελευθερώσεως της Κύπρου» της οποίας προΐστατο ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Οι 12 παρευρισκόμενοι [7] έδωσαν πανηγυρικό όρκο, τον οποίο στην συνέχεια υπέγραψαν, τασσόμενοι υπέρ του ενόπλου αγώνος για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες.

Ο όρκος της Επιτροπής Απελευθερώσεως της Κύπρου.

1 Απριλίου 1955, ξεκίνησε ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελληνοκυπρίων για την αποτίναξη της βρετανικής κυριαρχίας και την ένωση μετά της Ελλάδος. Την ίδια ημέρα κυκλοφόρησε η πρώτη επαναστατική προκήρυξη της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) την οποία υπέγραφε «Ο Αρχηγός Διγενής». Επρόκειτο για τον Κύπριο απόστρατο Αντισυνταγματάρχη του Ελληνικού Στρατού Γεώργιο Γρίβα (1897-1974) [8]. Η προκήρυξη άρχιζε ως εξής: «Μέ τήν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ, μὲ πίστιν εἰς τόν τίμιον ἀγώνα μας, μέ τήν συμπαράστασιν ὁλοκλήρου τοῦ Ελληνισμοῦ καί μέ τήν βοήθειαν τῶν Κυπρίων ἀναλαμβάνομεν τὀν ἀγώνα διά τήν ἀποτίναξιν τοῦ ἀγγλικοῦ ζυγοῦ, μἐ σύνθημα ἐκεῖνο, τό ὁποίον μᾶς κατέλιπον οἱ πρόγονοί μας ὡς ἱεράν παρακαταθήκην «Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ».

3 Οκτωβρίου 1955, άρχισαν οι συνομιλίες μεταξύ του Βρετανού Κυβερνήτου της Κύπρου Τζων Χάρντινγκ [9] και του Μακαρίου, οι οποίες έληξαν άδοξα το Φεβρουάριο του 1956. Η βασική αιτία απορρίψεως αποτέλεσε το γεγονός ότι, παρόλο που υπήρχε δέσμευση για τη παροχή της αυτοδιαθέσεως, δεν υπήρχε ο ακριβής καθορισμός της ημερομηνίας της. Η ιστορία της Κύπρου θα είχε διαφορετική εξέλιξη εάν υιοθετούνταν οι βρετανικές προτάσεις, οι οποίες πρόσθεσαν ένα ακόμη κρίκο στη αλυσίδα των χαμένων ευκαιριών.

Ο Μακάριος, ο Χάρντινγκ, αναμεσά τους πιο πίσω ο Νίκος Κρανιδιώτης.

9 Μαρτίου 1956, οι Βρετανοί συνέλαβαν το Μακάριο στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας, λίγο πριν την επιβίβασή του σε αεροσκάφος με προορισμό την Αθήνα. Ο Αρχιεπίσκοπος και η συνοδεία [10] του μεταφέρθηκαν στη Βρετανική αποικία στις Σεϋχέλλες [11]. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την επιδείνωση των σχέσεων Ελλάδος και Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ αποτέλεσε την αφορμή μεγάλων διαδηλώσεων κυρίως στη Αθήνα.

Σεϋχέλλες, από αριστερά, ο Ιερέας Σταύρος Παπαγαθάγελλος, ο Μητροπολίτης Κυρήνειας Κυπριανός, ο Μακάριος, ο Πολύκαρπος Ιωαννίδης.

10 Μαΐου 1956, ο 22χρονος Ανδρέας Δημητρίου και ο 23χρονος Μιχαλάκης Καραολής ήσαν οι δύο πρώτοι μάρτυρες του κυπριακού αγώνος, που εκτελέστηκαν δια απαγχονισμού στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας. Ακολούθησαν άλλοι 7, ενώ 85 συνολικά έπεσαν μαχόμενοι [12], Ίδρυμα Απελευθερωτικού Αγώνος Κύπρου  Στην Αθήνα έγιναν ογκώδεις διαδηλώσεις, ενώ η αστυνομία στη προσπάθειά της να αποτρέψει τη είσοδο των διαδηλωτών στη βρετανική πρεσβεία έκανε χρήση πυρών με αποτέλεσμα 3 νεκρούς, 163 σοβαρά και 100 ελαφρά τραυματίες.

Ο Μιχαλάκης Καραολής και ο Ανδρέας Δημητρίου.

29 Οκτ. έως 7 Νοε. 1956, το Ισραήλ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία επετέθησαν κατά της Αιγύπτου, με σκοπό τον έλεγχο της διώρυγος του Σουέζ [13]. Οι τρεις χώρες απέσυραν τις δυνάμεις τους, μετά από απόφαση του ΟΗΕ και ισχυρή πίεση τόσο των ΗΠΑ [Προέδρο Ντουάιτ Αϊνζεχάουερ (1953-1961)] [14], όσο και της Σοβιετικής Ενώσεως [Νικίτα Χρουστσόφ (1894-1971)] [15]. Ο Άντονυ Ήντεν (1897-1977) [16] παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία του Ηνωμένου Βασιλείου και τον διαδέχθηκε ο Χάρολντ Μακμίλλαν (1894-1986) [17].

28 Μαρτίου του 1957, οι Βρετανοί απελευθέρωσαν τον Μακάριο. Το πετρελαιοφόρο «Olympic Thunder (Κεραυνός του Ολύμπου)» του Αριστοτέλη Ωνάση μετέφερε τον Εθνάρχη στη Μαδαγασκάρη και στις 17 Απριλίου (Μεγάλη Πέμπτη) έγινε ενθουσιωδώς δεκτός από το Αθηναϊκό λαό.

23 Οκτωβρίου 1957, O Χιου Φουτ [18] (1907-1990) διαδέχθηκε τον Χάρντινγκ μετά την παραίτησή του, στη θέση του τελευταίου Κυβερνήτου της Κύπρου.

Τα Συμφέροντα των Πρωταγωνιστών

Το Ηνωμένο Βασίλειο επιθυμούσε κυρίως τη διατήρηση των βάσεων στη Κύπρο (Ακρωτηρίου-Επισκοπής και Δεκέλειας εκτάσεως 254 χλμ² και δεν ήθελε τη σύγκρουση μεταξύ Ε/Κ και Τ/Κ. Η εκδίωξη των Βρετανών από την Αίγυπτο αναβάθμιζε τον ρόλο της Κύπρου για τον έλεγχο των συμφερόντων τους στην περιοχή, όπου σχεδίαζαν να μεταφέρουν και το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής.

Οι ΗΠΑ δεν ήθελαν σε καμία περίπτωση την διατάραξη των σχέσεων συμμάχων κρατών μελών του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο και τον έλεγχο της Κύπρου από την Σοβιετική Ένωση στην κορύφωση του ψυχρού πολέμου.

Η Ελλάδα επιδίωκε ως μέγιστο την ένωση και ως ελάχιστο την ανεξαρτησία της Κύπρου. Την ενδιέφερε η διατήρηση καλών σχέσεων με την Τουρκία λόγω της συμμετοχής μας τόσο στο ΝΑΤΟ, όσο και στο Βαλκανικό σύμφωνο, αλλά κυρίως για τη προστασία των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως και των Ε/Κ. Δεν επιθυμούσε τη διατάραξή των σχέσεων με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Η Τουρκία επιθυμούσε τη διχοτόμηση, θεωρούσε ως αιτία πολέμου την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, όπως επίσης και την υπαγωγή των Τ/Κ υπό Ε/Κ διοίκηση.

Η πλειοψηφία των Ε/Κ επιθυμούσε την ένωση, στόχευε στην αυτοδιάθεση σε πρώτο χρόνο και την πλήρη ανεξαρτησία στη συνέχεια, ασκώντας το μεγαλύτερο δυνατό έλεγχο.

Η πλειοψηφία των Τ/Κ επιθυμούσε τη πλήρη απεξάρτηση τους από τον έλεγχο των Ε/Κ και την ένωση με τη Τουρκία.

19 Ιουνίου1958, ο Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Χάρολντ Μακμίλαν, πρότεινε ένα σχέδιο «Τριπλής Συγκυριαρχίας» Βρετανίας, Ελλάδος και Τουρκίας στην Κύπρο. Θα υπήρχε Βρετανός κυβερνήτης ο οποίος θα είχε ως συνεργάτες έναν εκπρόσωπο της Ελλάδος και έναν της Τουρκίας [19]. Το σχέδιο δεν έγινε αποδεκτό ούτε από το Μακάριο, ούτε από τον Καραμανλή, γιατί στην ουσία οδηγούσε στη διχοτόμηση. Η υπομονή των Βρετανών είχε εξαντληθεί και ήσαν αποφασισμένοι να το επιβάλλουν πάση θυσία. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός απείλησε με αποχώρηση από το ΝΑΤΟ και επεσήμανε το κίνδυνο ελληνοτουρκικής συρράξεως. Ο Προέδρος των ΗΠΑ Αϊνζεχάουερ ανέλαβε δράση και μετά από παρέμβαση του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ Πολ Σπάακ (1899-1972) [20] η Ελλάδα και η Τουρκία συμφώνησαν να προχωρήσουν σε ένα καθεστώς ανεξαρτησίας με την αναλογική συμμετοχή των Ε/Κ και Τ/Κ στην άσκηση της εξουσίας. Ο Καραμανλής και ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές (1899-1961) [21] αποφάσισαν να συναντηθούν στη Ζυρίχη.

Η Συμφωνία της Ζυρίχης

Την 5^η Φεβρουαρίου 1959, οι αντιπροσωπείες της Ελλάδος και της Τουρκίας αφίχθηκαν στη Ζυρίχη. Τον Καραμανλή συνόδευαν ο Υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ (1910-1990) [22], ο πρέσβης Ξανθόπουλος Παλαμάς (1904-1977) [23], ο διπλωμάτης Δημήτριος Μπίτσιος (1915-1984) [24] και ανώτερα στελέχη του ΥΠΕΞ. Ο Τούρκος Πρωθυπουργός Μεντερές είχε μαζί του τον Υπουργό Εξωτερικών Ζορλού [25] και ομάδα διπλωμάτων. Οι συνομιλίες διεξήχθησαν σε καλό πνεύμα και οι δύο χώρες συμφώνησαν στα εξής:

1. Το πολίτευμα της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας θα ήταν Προεδρικό, θα αποτελούσε μέλους του ΟΗΕ και θα είχε δική της σημαία.
2. Η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητα θα εξασφαλίζονταν από μία Συνθήκη Εγγυήσεως [26] και μία Συνθήκη Συμμαχίας [27] της Ελλάδος και της Τουρκίας, με τις οποίες θα εγγυόντουσαν την ύπαρξη της Kύπρου και θα είχαν συνταγματική ισχύ.
3. Αποκλείονταν η ένωση της Κύπρου με άλλη χώρα, όπως και ή έμμεση ή άμεση διχοτόμησή της.
4. Οι επίσημες γλώσσες θα ήσαν η Ελληνική και η Τουρκική.
5. Τη θέση του Προέδρου θα την καταλάμβανε Έλληνας και του Αντιπροέδρου Τούρκος, με πενταετή θητεία, κατόπιν χωριστών εκλογών των δύο κοινοτήτων.
6. Αμφότεροι θα είχαν δικαίωμα βέτο σε θέματα αμύνης, εσωτερικής ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής. Επιπλέον θα είχαν το δικαίωμα αναπομπής στη βουλή για περαιτέρω συζήτηση κάθε νόμου και διατάγματος.
7. Η κυβέρνηση θα απαρτιζόταν από 7 (επτά) Ελληνοκύπριους και 3 (τρεις) Τουρκοκύπριους Υπουργούς, ο ένας εκ των οποίων θα αναλάμβανε το Υπουργείο Οικονομικών, ή Αμύνης, ή Εξωτερικών.
8. Η Βουλή θα συγκροτείτο από 80 μέλη [το 70% από Ε/Κ (56 βουλευτές) και το 30% από Τ/Κ (24 βουλευτές)], οι οποίοι θα εκλέγονταν από τις κοινότητες τους, μετά από ελεύθερη και μυστική ψηφοφορία.
9. Η αναλογία 70-30 θα ίσχυε στο προσωπικό της δημοσίας διοικήσεως και στη αστυνομία η οποία θα αριθμούσε 2.000 άνδρες.
10. Ο στρατός θα είχε δύναμη 2.000 ανδρών, αλλά η συμμετοχή θα ήταν 60% Ε/Κ και 40% Τ/Κ.
11. Για την τοπική αυτοδιοίκηση θα ενεργούνταν ξεχωριστές εκλογές. Στους Δήμους Αμμοχώστου, Κερύνειας, Λάρνακος, Λεμεσού και Πάφου θα λειτουργούσαν ξεχωριστοί Δήμοι.
12. Στο νησί θα εγκαθίσταντο στρατιωτική Ελληνική Δύναμις 950 ανδρών [(ΕΛΔΥΚ Ελληνική Δύναμις Κύπρου)] και αντίστοιχη Τουρκική δυνάμεως 650 ανδρών [(ΤΟΥΡΔΥΚ Τουρκική Δύναμις Κύπρου)]. Συμφωνήθηκε η δημιουργία μικτού τριμερούς στρατηγείου, η διοίκηση του οποίου θα αναλαμβάνονταν περιοδικά από τη Βρετανία, την Ελλάδα και την Τουρκία .

Ο Καραμανλἠς και ο Μεντερές στη Ζυρίχη.

Η Μυστική Συμφωνία

Ο Καραμανλής με το Μεντερές σύναψαν επίσης μία μυστική συμφωνία «κυρίων» η οποία προέβλεπε:

1. Την ένταξη της Κύπρου ΝΑΤΟ και την εγκατάσταση νατοϊκών βάσεων κατόπιν κοινής συμφωνίας.
2. Την κήρυξη του κυπριακού κομμουνιστικού κόμματος ΑΚΕΛ (Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού) ως παρανόμου.
3. Τον ορισμό δια κληρώσεως του πρώτου Διοικητού του τριμερούς Στρατηγείου.
4. Τη χορήγηση γενικής αμνηστίας.
5. Την κατάρτιση του Συντάγματος το ταχύτερο δυνατό από επιτροπή αποτελούμενη από ένα Έλληνα, ένα Τούρκο, ένα Ε/Κ και ένα Τ/Κ.

Η Συμφωνία της Ζυρίχης [28] υπογράφηκε την 11^η Φεβρουαρίου 1959 και στην συνέχεια οι δύο πρωθυπουργοί ανέλαβαν την υποχρέωση να την γνωστοποιήσουν στους άμεσα ενδιαφερομένους Ε/Κ και Τ/Κ προς έγκριση.

Οι Διαβουλεύσεις των Αθηνών

Ο Καραμανλής αμέσως μετά την επιστροφή του από την Ελβετία ενημέρωσε τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, παρουσία του Αντιπροέδρου της Κυβερνήσεως Παναγιώτη Κανελλόπουλου (1902-1986) [29], του Υπουργού Προεδρίας Κωνσταντίνου Τσάτσου (1899-1987) [30] και των διπλωματών Δημητρίου Μπίτσιου και Άγγελου Βλάχου [31]. Ο Μακάριος αποδέχθηκε τη συμφωνία και στο ανακοινωθέν του επεσήμανε ότι, «Η επιτευχθείσα συμφωνία έθετε τα θεμέλια για μια άμεση και ειρηνική λύση του Κυπριακού». Την αποδοχή της Συμφωνίας της Ζυρίχης ως την καλύτερη εφικτή λύση έγραψε και στην επιστολή που απέστειλε στον Αρχηγό της ΕΟΚΑ Γεώργιο Γρίβα, τονίζοντας ότι η λύση της ενώσεως δεν ήταν δυνατό να επιβληθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Τουρκία. Ο Γρίβας απάντησε ότι δεν μπορούσε να δεχτεί τη παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στη Κύπρο για κανένα λόγο. Εξέφρασε επίσης τη πικρία του για την καθυστέρηση στην ενημέρωσή του. Ο Μακάριος είπε στο Καραμανλή ότι ήθελε να διαπραγματευθεί για ορισμένες βελτιώσεις με Τ/Κ και δεν του άρεσε η ιδέα να φαίνεται να υπογράφει όποιο κείμενο του έφερναν μπροστά του. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός του κατέστησε σαφές ότι δεν μπορούσε να γίνει καμία συζήτηση για αλλαγή των συμφωνημένων στη Ζυρίχη στη κύρια διάσκεψη παρά μόνο στο περιθώριο, αλλιώς θα επέστρεφαν στο σχέδιο του Μακμίλλαν. Στην Αθήνα ήρθαν από τη Κύπρο ο Μητροπολίτης Κιτίου ως αναπληρωτής Εθνάρχης, ο ηγούμενος της Μονής Κύκκου Χρυσόστομος και οι Δήμαρχοι των 5 μεγαλύτερων πόλεων της Κύπρου. Τα μέλη του Εθναρχικού Συμβουλίου Νίκος Κρανιδιώτης (1911-1997) [32] και Ζήνων Ρωσσίδης [33] τάχθηκαν κατά των συμφωνιών επικαλούμενοι ότι οι «Προτάσεις Τζον Χάρντινγκ» (Ιανουάριος 1956) ήσαν καλύτερες. Αυτή είναι η ανίατος νόσος του Κυπριακού Προβλήματος, η απόρριψης της τρέχουσας λύσεως γιατί η προηγούμενη ήταν ευνοϊκότερη. Οι Κύπριοι κληρικοί τάχθηκαν υπέρ της Συμφωνίας της Ζυρίχης. Την 13^η Φεβρουαρίου, ο Καραμανλής πληροφορηθείς τις παλινωδίες του Μακαρίου το κάλεσε στη οικία του και τον ρώτησε ευθέως εάν ήταν έτοιμος να πάει στο Λονδίνο να υπογράψει τις συνθήκες όπως είχαν, ειδάλλως να ακυρωθεί η σύσκεψη. Την επομένη έλαβε την διαβεβαίωσή του ότι ήταν έτοιμος να υπογράψει τα συμφωνηθέντα στη Ζυρίχη. Ο Γρίβας όταν πληροφορήθηκε από το ραδιόφωνο ότι είχαν κληθεί 23 προσωπικότητες από την Κύπρο για να εκφράσουν τις απόψεις τους, αγνοώντας τη δική του, αγανάκτησε και τάχθηκε κατά της συμφωνίας αρνούμενος να δεχτεί τη στάθμευση τουρκικού στρατού στην Κύπρο.

Η «Μάχη» της Αγγλίας

Την 12^η Φεβρουαρίου 1959, οι ΥΠΕΞ Ελλάδος και Τουρκίας, Αβέρωφ και Ζορλού μετέβησαν στο Λονδίνο και ζήτησαν από τους Βρετανούς να υπογράψουν τα συμφωνηθέντα χωρίς αλλαγές. Η απόκριση ήταν θετική, αλλά ζήτησαν να αναγραφεί σαφώς το άρθρο για τη διατήρηση των βάσεων τους και ζήτησαν τουλάχιστο μια 10μηνη περίοδο μέχρι την εφαρμογή των συμφωνιών. Την 15^η Φεβρουαρίου ο Μακάριος συνοδευόμενος από 50μελή ομάδα έφθασε στην Αγγλία και κατέλυσε στο ξενοδοχείο Ντόρτσεστερ. Την επομένη το πρωί η συντριπτική πλειοψηφία αυτών που συνόδευε το Μακάριο τάχθηκε κατά των συμφωνιών, αλλά δεσμεύτηκαν να τον υποστηρίξουν σε ότι αποφάσιζε. Όταν ο Αβέρωφ πληροφορήθηκε τα συμβαίνοντα έστειλε τους Μπίτσιο, Ρούφο και Βλάχο να τον μεταπείσουν. Ακολούθησε μια επεισοδιακή συνάντηση, όπου ο Μακάριος απείλησε ότι θα παραιτηθεί. Ο ηγούμενος της Μονής Κύκκου Χρυσόστομος του είπε: «Να παραιτηθείς και να έλθει κάποιος άλλος να μας βγάλει από το αδιέξοδο και να μας δώσει την ανεξαρτησία μας» (Νίκος Κρανιδιώτης. Δύσκολα χρόνια Κύπρος 1950-1960 σελ 368). Οι Βρετανοί μη εμπιστευόμενοι τον Μακάριο του ζήτησαν μια ενυπόγραφη δήλωση, η ασαφή διατύπωση της οποίας οδήγησε το Ζορλού να απειλήσει, ότι θα τινάξει τη διάσκεψη στον αέρα.

Την 16^η Φεβρουαρίου είχε ολοκληρωθεί η σύνταξη των κειμένων των συμφωνιών.

Την 17^η Φεβρουαρίου το πρωί ο Καραμανλής συγκάλεσε υπουργικό συμβούλιο και έκανε ενημέρωση για τα «καμώματα» του Μακαρίου. Οι υπουργοί τον εξουσιοδότησαν να πράξη κατά την βούλησή του. Τα «καλύτερα» όμως δεν είχαν αρχίσει ακόμη.

Η 1^η Ημέρα της Διασκέψεως

Την 17^η Φεβρουαρίου στις 11:30 π.μ. στο Λάνγκαστερ Ηάουζ [34] (Lancaster House) ξεκίνησε η διάσκεψη. Ο Μακάριος στην εισήγησή του παραδέχθηκε ότι η συμφωνία της Ζυρίχης αποτελούσε καλή βάση για τη λύση του Κυπριακού, αλλά είχε επιφυλάξεις σε ορισμένα σημεία τα οποία ήλπιζε να διορθωθούν. Το κλίμα άλλαξε και όλοι σκεφτόντουσαν το χειρότερο. Η είδηση ότι ο Καραμανλής είχε φτάσει στην Ελληνική Πρεσβεία έδωσε την ευκαιρία να διακοπεί η διάσκεψη για την επομένη. Τα μέλη των αντιπροσωπειών της Ελλάδος και της Κύπρου έσπευσαν να συναντήσουν τον Έλληνα Πρωθυπουργό.

Ο Καραμανλής ρώτησε τον Μακάριο: «Πως είναι δυνατόν να έχετε τώρα αντιρρήσεις, αφού στην Αθήνα συμφωνήσαμε να δεχτούμε τη πρόταση των Άγγλων να μην συζητηθούν εδώ θέματα που είχαν ρυθμιστεί στη Ζυρίχη; Άλλωστε αυτά τα θέματα τα γνωρίζατε και είχατε συμφωνήσει». Στην ερώτηση του Δημάρχου της Λευκωσίας Θεμιστοκλή Δέρβη εάν αληθεύουν όσο ανέφερε ο Καραμανλής, ο Μακάριος απάντησε καταφατικά. Στη συνέχεια ο Μητροπολίτης Κιτίου Άνθιμος το ρώτησε γιατί προκαλεί αυτή τη κρίση. Τότε ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου απευθυνόμενος στον Έλληνα Πρωθυπουργό είπε: «Έχετε δίκαιον. Αλλά έχω πρόβλημα συνειδήσεως και δεν μπορώ να αναλάβω περαιτέρω ευθύνας». Ο Καραμανλής απευθύνθηκε στους άφωνους παρευρισκόμενους και σε ύφος που προοδευτικά γίνονταν εντονότερο είπε: «Ανεξαρτήτως πάντως του τι θα κάνει ο Μακάριος, για να μην εκθέσω σε γελοιοποίηση την Ελλάδα θα μετάσχω της διασκέψεως. Αλλά στο σημείο αυτό τερματίζω την κυπριακή πολιτική της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Και αν ο Μακάριος θέλει να συνεχίσει τον αγώνα θα πρέπει να αναζητήσει αλλού συμπαραστάτες». Ο Καραμανλής εγκατέλειψε την αίθουσα προφανώς οργισμένος, ενώ η σιωπή στη αίθουσα έγινε αφόρητα καταθλιπτική [35].

Ο Μακάριος, ο Αβέρωφ και ο Καραμανλής στο Λονδίνο.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας το αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε ο Τούρκος Πρωθυπουργός συνετρίβη κατά τη φάση της προσγειώσεως στο αεροδρόμιο Κατγουικ, αλλά ευτυχώς ο Μεντερές σώθηκε ως εκ θαύματος με ελαφρά μόνο τραύματα [36].

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά το ίδιο βράδυ, στο δείπνο που παρέθεσε ο Βρετανός Πρωθυπουργός Μακμίλλαν στη πρωθυπουργική κατοικία, αποκάλυψε στον Αβέρωφ ότι γνώριζαν που κρύβεται ο Γρίβας και μπορούσαν να το συλλάβουν ανά πάσα στιγμή. Ο Έλληνας ΥΠΕΞ τον απείλησε ότι θα τίναζε τη σύσκεψη στον αέρα και θα ξανάρχιζε το αιματοκύλισμα στην Κύπρο. Το θέμα έληξε εκεί.

Η πρώτη ημέρα μόνο βαρετή δεν μπορούσε να χαρακτηρισθεί .

Η 2^η Ημέρα της Διασκέψεως

Την 18^η Φεβρουαρίου 1959, τα 35 παρευρισκόμενα μέλη της κυπριακής αντιπροσωπείας ψήφισαν στο ξενοδοχείο για την αποδοχή ή μη της Συμφωνίας της Ζυρίχης. 27 ψήφισαν υπέρ και 8 κατά [ο Τάσος Παπαδόπουλος (1934-2008) [37], ο Βάσος Λυσαρίδης (1920-2021) [38], ο Ανδρέας Ζαρτιάδης (1917-1997) [39], ο Μιχαήλ Πίσσας (1921-2010) [40] και οι 4 κομμουνιστές δήμαρχοι].

Η συνεδρίαση είχε προγραμματισθεί να ξεκινήσει το πρωί, αλλά λόγω του ατυχήματος του Μεντερές ξεκίνησε στις 17:00. Ο Μακάριος ολοκλήρωσε τη τοποθέτηση του λέγοντας ότι, «Η συμφωνία είναι καλή, αλλά δεν σημαίνει ότι μπορεί να γίνει αποδεκτή». Μετά την ομιλία του και στο κλίμα δυσανασχετήσεως που είχε δημιουργηθεί ο Αβέρωφ υλοποίησε τη χθεσινή προειδοποίηση του Καραμανλή. Διαχώρισε την θέση της Ελλάδος από αυτή των Ελληνοκυπρίων δηλώνοντας: «Η Ελλάδα τιμά την υπογραφή της και η συμφωνία της Ζυρίχης είναι δεσμευτική για την Ελληνική κυβέρνηση. Οι Κύπριοι είχαν δεχθεί να τους εκπροσωπεί ο Μακάριος, ο οποίος ενημερώνονταν συνεχώς για τη πορεία των διαπραγματεύσεων και είχε δώσει τη συγκατάθεσή του σε κάθε βήμα». Ο Ντεκτάς προειδοποίησε ότι εάν γινόντουσαν αποδεκτές οι επιθυμίες του Μακαρίου, δεν γνώριζε ποιες θα ήταν οι συνέπειες. Η συνεδρίαση ξέφυγε του σκοπού της με τους περισσότερους να σκέφτονται πως θα διαχειριστούν το επαπειλούμενο ναυάγιο. Ο Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών Σέλγκουντ Λόυντ (1904-1978) [41] προσπάθησε να πείσει το Μακάριο να αποδεχθεί τη συμφωνία επαναφέροντας στη μνήμη την προσπάθεια του Χάρντινγκ τρία χρόνια πριν.

Το βράδυ στο ξενοδοχείο οι Κύπριοι συζητούσαν όλη τη νύκτα με την πλειοψηφία να πιέζει το Μακάριο να αποδεχθεί τις συμφωνίες. Ο ηγέτης του εργατικού κόμματος της Αγγλίας τον παρότρυνε να τις υπογράψει. Του τηλεφώνησε επίσης και η Βασίλισσα Φρειδερίκη, εξορκίζοντας τον να υπογράψει για χάρη της Ελλάδος. Γράφεται ότι δέχθηκε πιέσεις και από την μυστική υπηρεσία του Ηνωμένου Βασιλείου την Μ 16 [42].

Η 3^η Ημέρα της Διασκέψεως

Την 19^η Φεβρουαρίου κατά τη τρίτη και τελευταία συνεδρίαση της διασκέψεως προήδρευε ο Πρωθυπουργός Μάκμιλλαν. Ο Μακάριος έκανε στροφή 180 μοιρών και υπέγραψε την συμφωνία. Οι συμμετέχοντες υπέγραψαν τις 3 συμφωνίες της Ζυρίχης και τις 7 συμπληρωματικές του Λονδίνου. Οι πρωθυπουργοί Καραμανλής και Μακμίλλαν μετέβησαν στο νοσοκομείου που νοσηλεύονταν ο Μεντερές, οπού οι 3 ηγέτες υπέγραψαν το τελικό κείμενο.

Στην δεξίωση που δόθηκε στο ξενοδοχείο «Κλάριτζ» το ίδιο βράδυ ο Μακάριος πλησίασε χαμογελώντας τον Καραμανλή και του είπε: «Κύριε Πρόεδρε φαντασθήκατε ποτέ ὅτι δέν θά ὑπέγραφα; Τότε γιατί μᾶς τά κάνατε ὅλα αὐτά;» ρώτησε ο Καραμανλής. «Εἶχα τούς λόγους μου» απάντησε ο Μακάριος χαμογελώντας αινιγματικά.

Μετά την υπογραφή της συμφωνίας ο μέν Καραμανλής δήλωσε «Εἷναι ἡ εὐτυχέστερη ἡμέρα τῆς ζωῆς μου», ο δε Μακάριος «Νῦξ αἰώνων παραχωρεῖ τἠν θέσιν της εἰς τό γλυκύ φῶς της ἡμέρας καὶ ἀθάνατον ἀπό τὰ βάθη τῆς ἱστορίας μας ἀναδύεται τὸ μέγα μήνυμα, Νενικήκαμεν». Θα ήταν προτιμότερο να ευχηθούν τη μακροημέρευση της εφαρμογής της, αλλά μάλλον ήθελαν να εκφράσουν την ανακούφισή τους για τους δικούς του λόγους έκαστος.

Ο Μακάριος υπογράφει τη συνθήκη του Λονδίνου, στα δεξιά του ο Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών Σέλγκουντ Λόυντ.

Οι Αντιδράσεις.

Στην Κύπρο στην αρχή υπήρχαν επιφυλάξεις, στη συνέχεια όμως και ειδικά μετά την απελευθέρωση των εγκλείστων επικράτησε κλίμα ευφορίας. Την 1^η Μαρτίου ο Μακάριος επέστρεψε στη Κύπρο, μέσα σε ξέφρενους πανηγυρισμούς 200.000 συγκεντρωθέντων. Κατά την περιγραφή των εφημερίδων «άδειασε η Κύπρος για να υποδεχθεί τον Εθνάρχη».

Σύσσωμη η αντιπολίτευση στην Ελλάδα (Σοφοκλής Βενιζέλος, Ηλίας Ηλιού, Ηλίας Τσιριμώκος, Στέφανος Στεφανόπουλος, Σπύρος Μαρκεζίνης, Γεώργιος Μαύρος και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης) χαρακτήρισε τις συμφωνίες επιζήμιες και προδοτικές. Οι επικρίσεις ήσαν δριμύτατες και δεν υπήρξε μειονέκτημα που δεν μεγαλοποιήθηκε στο έπακρον, με αποκορύφωμα την κατηγορία εγκαταλείψεως «πατρώας γης». Η αντιπολίτευση υπέβαλλε 2 προτάσεις μομφής κατά της κυβερνήσεως, οι οποίες όμως καταψηφίσθηκαν.

Στις 13 Δεκεμβρίου 1959, διεξήχθησαν εκλογές για την ανάδειξη Προέδρου. Ο Μακάριος αναδείχθηκε πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας με πενταετή θητεία, λαβών ποσοστό 66,82 %, έναντι 33,18 που έλαβε ο Ιωάννης Κληρίδης.

Τη νύχτα της 15^ης προς την 16^η Αυγούστου 1960 στις 2 μετά τα μεσάνυχτα στη Λευκωσία, ο κυβερνήτης της Κύπρου Χιού Φουτ διάβασε στην αίθουσα του Μεταβατικού Υπουργικού Συμβουλίου (το σημερινό Μέγαρο της Βουλής των Αντιπροσώπων) την προκήρυξη της Βασιλίσσης Ελισάβετ Β΄, με την οποία ανακοίνωσε την εγκατάλειψη της αγγλικής κυριαρχίας στην Κύπρο, στη βάση των Συμφωνιών Ζυρίχης Λονδίνου. Το μεσημέρι της 16ης Αυγούστου έγινε στο μέγαρο του Κυβερνείου η υποστολή της βρετανικής και η έπαρση της κυπριακής σημαίας. Στις 11 Ιουλίου 1963, το Υπουργικό Συμβούλιο θέσπισε ως επίσημη Ημέρα της Ανεξαρτησίας της Κύπρου την 1η Οκτωβρίου. 

Η υποδοχή του Μακαρίου στη Λευκωσία μετά την υπογραφή της Συμφωνίας του Λονδίνου.

Η Καταγγελία

Την 30^η Νοεμβρίου 1963, ο Μακάριος με την δικαιολογία ότι τα συνταγματικά δικαιώματα των Τούρκων και ιδιαίτερα το βέτο του αντιπροέδρου εμπόδιζαν την ομαλή λειτουργία της δημοκρατίας, κατήγγειλε μονομερώς τις συμβάσεις Λονδίνου Ζυρίχης, με 13 προτάσεις τροποποιήσεως του κυπριακού συντάγματος, που υπέβαλλε προς τις εγγυήτριες δυνάμεις. Αυτή η πράξη ακύρωνε στην ουσία τις συνθήκες. Ακολούθησαν συγκρούσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων και βομβαρδισμοί από την Τουρκική αεροπορία. Οι Τουρκοκύπριοι συγκεντρώθηκαν σε καθορισμένες περιοχές, δημιουργήθηκε η πράσινη γραμμή [43] και απεστάλη δύναμις του ΟΗΕ [(UNFICYP) UNITED NATIONS PEACEKEEPING FORCE IN CYPRUS] [44] η οποία αριθμεί 1.017 άτομα, παραμένουσα στο νησί μέχρι σήμερα.

Η Απόβαση

Οι συνθήκη εγγυήσεως που συνόδευε τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του Ιωαννίδη για την ανατροπή του Μακαρίου.

Διαπιστώσεις Συμπεράσματα

Ο Μακάριος με το σύνθημα της «ενώσεως» της Κύπρου με την Ελλάδα, έτυχε της καθολικής υποστηρίξεως τόσο του κυπριακού, όσο και του ελληνικού λαού. Επί της ουσίας όμως επιθυμούσε μια ανεξάρτητη Κύπρο υπό την διοίκηση των Ελληνοκυπρίων. Κάθε φορά που οι Βρετανοί παραχωρούσαν δικαιώματα προς τους Ε/Κ εξανίστατο η Τουρκία. Το ίδιο συνέβαινε από την Ελλάδα, όταν υποχωρούσαν στις αξιώσεις των Τ/Κ. Χωρίς τη συμφωνία και των 5 δεν θα επιτυγχάνονταν λύση, ήταν κάτι που ο Μακάριος αρνιόνταν να το αποδεχθεί. Θεωρούσε το Κυπριακό πρόβλημα υπόθεση μεταξύ αυτού και της Μεγάλης Βρετανίας.

Ο Μακάριος εκμεταλλεύθηκε στο έπακρον την δημοφιλία του, αναγκάζοντας τις κυβερνήσεις της Ελλάδος να προσαρμόζουν την εξωτερική πολιτική τους προς υποστήριξη των σχεδίων του. Η γενικότερη στάση του Μακαρίου κατέδειξε ότι η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα ήταν ένα χρήσιμο σύνθημα απευθυνόμενο στο ψυχισμό όσων αισθανόντουσαν πάνω από όλα Έλληνες και μετά Κύπριοι. Το πρόβλημά του δεν ήταν η Βρετανία, αλλά ότι ήθελε την ανεξαρτησία μ’ αυτόν στο τιμόνι της Κύπρου. Το γεγονός ότι σήμερα στο Ηνωμένο Βασίλειο διαβιούν οι περισσότεροι Κύπριοι εκτός Κύπρου (400.000-450.000), με δεύτερη την Αυστραλία (70.000-100.000), τρίτη τις ΗΠΑ (60.000-80.000) και τέταρτη την Ελλάδα (60.000-70.000) (Γραφείο Επιτρόπου Κυπριακής Δημοκρατίας για Ανθρωπιστικά Θέματα και Θεμάτων Αποδήμων) καταδεικνύει ότι δεν υπάρχει έχθρα ή έστω αντιπάθεια προς τους πρώην «δυνάστες», αλλά απλώς ήθελαν να αποτινάξουν το «ζυγό». Ο Μακμίλλαν θα γελάει από το τάφο του: «Σας το έλεγα η διχοτόμηση είναι η μόνη λύση».

Ο Μακάριος διαφώνησε με όλους τους εκλεγμένους και μη Έλληνες πρωθυπουργούς στα 30 χρόνια της παραμονής του στην ηγεσία της Κύπρου (Νικόλαο Πλαστήρα, Σοφοκλή Βενιζέλο, Αλέξανδρο Παπάγο, Κωνσταντίνο Καραμανλή, Γεώργιο Παπανδρέου και τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο).

Για τα συμβαλλόμενα μέρη η συμφωνία υπήρξε το αίσιο τέλος ενός επώδυνου συμβιβασμού, που οδήγησε στην δημιουργία του Κυπριακού κράτους. Μισό και πλέον αιώνα μετά την υπογραφή τους, η εξέλιξη του κυπριακού και η ωμή πραγματικότητα καταδεικνύουν ότι οι υπογραφείσες συμφωνίες ήσαν ένας αναγκαίος και επωφελής συμβιβασμός για τις δύο κοινότητες.

Η συνέχεια απέδειξε ότι ο Μακάριος δεν την θεώρησε ποτέ ως οριστική λύση, αλλά ένα ελιγμό προκειμένου να πετύχει αυτό που οραματιζόταν σαν την τελική νίκη. Η μονομερής καταγγελία της συμφωνίας εκ μέρους του το 1963, αποδείχθηκε ολέθριο σφάλμα. Η καταγγελία μιας συμφωνίας πρέπει να συνοδεύεται και από την ισχύ επιβολής των καταγγελλομένων, εάν δεν την έχεις, τότε την αποδέχεσαι. Ο Μακάριος είχε τη ευκαιρία να μην την υπογράψει, αλλά δεν το έπραξε.

Οι συνθήκες του Λονδίνου και της Ζυρίχης αποτέλεσαν ακόμα ένα κρίκο στην αλυσίδα των χαμένων ευκαιριών του Κυπριακού προβλήματος. Η κύρια ευθύνη γι’ αυτό εμπίπτει στις ηγεσίες μας, οι οποίες δεν έχουν το θάρρος να αναλάβουν την ευθύνη για την υλοποίηση του εφικτού και αδρανούν αναμένοντας στο διηνεκές το ευκταίο. Επιζητούμε συνέχεια το κάτι περισσότερο μα δυστυχώς εισπράττουμε το κάτι λιγότερο και καταλήξαμε να προσπαθούμε να τετραγωνίσουμε το κύκλο.

Εξήντα τέσσερα χρόνια μετά την υπογραφή των συμφωνιών Λονδίνου-Ζυρίχης, θεωρώ ότι «Ο τερματισμός της τουρκικής κατοχής στην Κύπρο και η εξεύρεση δίκαιης, βιώσιμης και λειτουργικής, αμοιβαία αποδεκτής λύσης του κυπριακού ζητήματος, στο πλαίσιο των σχετικών Αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ και του ευρωπαϊκού κεκτημένου (Θέση ΥΠΕΞ)» αποτελεί «όνειρο θερινής νυκτός».

 Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς

Μάρτιος 2024

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Ευάγγελος Αβέρωφ Τοσίτσας, Ιστορία Χαμένων Ευκαιριών Κυπριακό 1950-1963, Τόμος Β΄ Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 1985.
• Νίκος Κρανιδιώτης, Δύσκολα Χρόνια Κύπρος 1950-1960, Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 1981.
• Νίκος Κρανιδιώτης, Ανοχύρωτη Πολιτεία, Κύπρος 1960-1974, Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 1985.
• Σπύρου Παπαγεωργίου, Δια Χειρός Ηρώων, Εκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Λευκωσία 1968.
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε., Αθήνα 1977.
• Χάϊντς Α Ρίχτερ, Ιστορία της Κύπρου, Τόμος Β΄, Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 2011.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (1907 Πρώτη Σερρών-1998), διετέλεσε 14 χρόνια πρωθυπουργός της Ελλάδος σε δύο περιόδους (1955-1963 και 1974-1980) και 10 χρόνια πρόεδρος της Δημοκρατίας (1980-1985 και 1990-1995). Ήταν ο πρώτος από τα 7 συνολικά παιδιά (4 αγόρια, 3 κορίτσια) του δασκάλου Γεωργίου Καραμανλή και της Φωτεινής Δολόγλου. Το 1929 αποφοίτησε από την Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στις εκλογές του 1935 και του 1936 εξελέγη βουλευτής Σερρών. Το 1956 ίδρυσε την ΕΡΕ (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση), προσελκύοντας πολιτικούς από το χώρο των Φιλελευθέρων (Κωνσταντίνος Τσάτσος, Ευάγγελος Αβέρωφ, Γρηγόριος Κασσιμάτης), τερματίζοντας στην ουσία την αντιπαλότητα φιλελευθέρων και λαϊκών. Στην περίοδο της αρχηγίας του, κέρδισε τρεις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις (1956, 1958, 1961) και δύο μετά τη μεταπολίτευση (1974-1977). Η χώρα γνώρισε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, ως απόρροια ενός ευρύτατου προγράμματος εκβιομηχανίσεως και δημοσίων έργων.

[2] Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’ (1913 κοινότητα Παναγιά της Πάφου -1977 Λευκωσία),. Το κοσμικό του όνομα ήταν Μιχαήλ Μούσκος. Στις 7 Αυγούστου 1938 χειροτονήθηκε Διάκονος, τον ίδιο χρόνο στάλθηκε ως υπότροφος της Μονής Κύκκου στην Αθήνα τη Θεολογική Σχολή του ΕΚΠΑ. Το 1941, μετά την κατάληψη της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα, παρέμεινε στην Αθήνα και εντάχθηκε στην Οργάνωση Χ του Γεωργίου Γρίβα (Μακάριος Γ΄ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ). Το 1942 αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο. Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα, τον Οκτώβριο του 1944, ο Μακάριος παρέμεινε στην Αθήνα και στις αρχές του 1946, χειροτονήθηκε πρεσβύτερος (ιερέας) και τοποτηρητής με τίτλο Αρχιμανδρίτη στον ναό της Αγίας Παρασκευής στο Πειραιά.

[3] Στην συνέλευση προσκλήθηκαν εκπρόσωποι όλων των επαγγελματικών ενώσεων και επιμελητηρίων, πλην της εκκλησίας και των πολιτικών κομμάτων. Ο Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου Λεόντιος κατήγγειλε την συνέλευση ως «εχθρική προς τα συμφέροντα του κυπριακού λαού», Την 26^η Ιουλίου ο 50χρονος Λεόντιος απεβίωσε αιφνιδίως. Τον διαδέχθηκε ο 70χρονος Μακάριος Β΄, ο οποίος πρόβαλε το σύνθημα της ενώσεως με την Ελλάδα. Τα δεξιά κόμματα συντάχθηκαν με τον Αρχιεπίσκοπο. H βρετανική πρόταση προέβλεπε: Την λειτουργία Νομοθετικού Σώματος (βουλής) αποτελούμενο από 22 εκλεγμένα μέλη (18 Ε/Κ και 4 Τ/Κ). Ο Υφυπουργός Αποικιών, ο Γενικός Εισαγγελέας, ο Γενικός Ταμίας και ο Προϊστάμενος του Συμβουλίου θα αποτελούσαν τα διορισμένα από τον κυβερνήτη μέλη, ο οποίος διατηρούσε το δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο) στις αποφάσεις του Συμβουλίου. Με την προτεινόμενη σύνθεση το Νομοθετικό Συμβούλιο θα ελεγχόταν από τους Ε/Κ. Η ανώτατη εκτελεστική εξουσία θα ασκείτο από τον κυβερνήτη, στον οποίο θα συνέδραμε ένα Εκτελεστικό Συμβούλιο αποτελούμενο από 8 μέλη (τα 4 διορισμένα του Νομοθετικού Συμβουλίου και 4 εκλεγμένα (3 Ε/Κ και 1 Τ/Κ). Στις 21 Μαΐου 1948 πραγματοποιήθηκε η ψηφοφορία των μελών της Διασκεπτικής στο προτεινόμενο σχέδιο συντάγματος. Η βρετανική πρόταση απορρίφθηκε με ψήφους 10 έναντι 8 (υπέρ ψήφισαν οι 6 Τ/Κ και οι 2 ανεξάρτητοι Ε/Κ). Τα μέλη ΑΚΕΛ επέμεναν στο αίτημά του για χορήγηση πλήρους αυτοδιοικήσεως. Την 13^η Αυγ. 1948 ο Ουΐνστερ διέλυσε την Διασκεπτική δηλώνοντας: «Ἀπορρίψατε τήν προσφορά μας γιὰ τό σύνταγμα, ἀλλά ἡ προσφορά μας δέν ἀποσύρθηκε».

[4] Ο Λόρδος Τόμας Ουΐνστερ, 1^st Baron of Winster (1885-1961), ξεκίνησε ως Αξιωματικός του Ναυτικού κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Διετέλεσε κυβερνήτης της Κύπρου από τις 24 Οκτωβρίου 1946 έως τις 4 Αυγούστου 1949).

Ο Λόρδος Τόμας Ουΐνστερ.

[5] Ο Πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας (1883-1953), στην αγόρευση του τόνισε: «Ἡ Ἑλλάς αἰσθάνεται ἀσφαλέστερη ἀποτελώντας μέλος μίας συμμαχίας ἐλεύθερων δημοκρατικῶν λαῶν». Στην ψηφοφορία ψήφισαν αρνητικά οι 8 βουλευτές της ΕΔΑ και ο ανεξάρτητος αριστερός βουλευτής Μιχάλης Κύρκος. Την 19^η Οκτ. 1951 το Συμβούλιο του ΝΑΤΟ, εισηγήθηκε προς τις κυβερνήσεις των τότε 12 κρατών μελών να εγκρίνουν την ένταξη της Ελλάδος και της Τουρκίας, προς ενίσχυση της συμμαχίας.

Ο Σοφοκλής Βενιζέλος και ο Νικόλαος Πλαστήρας.

[6] Ο σκοπός του Βαλκανικού Συμφώνου ήταν να λειτουργήσει ως φράγμα κατά της Σοβιετικής επεκτάσεως στα Βαλκάνια και προέβλεπε την ανάληψη κοινής στρατιωτικής δράσεως από τις τρεις χώρες. Εκείνη την εποχή η Τουρκία και η Ελλάδα ήταν ήδη πλήρη μέλη του ΝΑΤΟ, ενώ η κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία δεν ήθελε να ενταχθεί. Το Βαλκανικό Σύμφωνο ήταν μια δυνατότητα για να συνδέσει τη Γιουγκοσλαβία με το ΝΑΤΟ με έναν έμμεσο τρόπο. Διατηρήθηκε μέχρι το 1955.

[7] Η ορκωμοσία έγινε ενώπιον του Μακαρίου στο σπίτι του καθηγητή Γεράσιμου Κονιδάρη, στην οδό Ασκληπιού 36β, στα Εξάρχεια. Τον όρκο υπέγραψαν οι Στράτος, Κονιδάρης, Δημήτριος Βεζανής, οι αδελφοί Σάββας και Σωκράτης Λοϊζίδης, ο Αντιστράτηγος ε.α. Νικόλαος Παπαδόπουλος, ο Συνταγματάρχης ε.α. Γεώργιος Γρίβας, ο Αντώνιος Αυγίκος, ο Νικόλαος Αλεξόπουλος, ο Ηλἰας Τσατσόμοιρος και ο Δημήτριος Σταυρόπουλος.

[8] Ο Αντιστράτηγος ε.α. Γεώργιος Γρίβας (1897 Χρυσαλινιώτισσα Κύπρου-1974), αποφοίτησε το 1919 από την Σχολή Ευελπίδων. Πολέμησε στην Μικρασιατική εκστρατεία και τον Ελληνο-ιταλικό Πόλεμο. Κατά την διάρκεια της κατοχής ίδρυσε την αντικομουνιστική οργάνωση Χ. Παραιτήθηκε από τον στρατό με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχου. Υπήρξε ο αρχηγός της ΕΟΚΑ. Την 20^η Μαρτίου 1959 η βουλή των Ελλήνων τον προήγαγε σε αντιστράτηγο και τον κήρυξε «Άξιον τέκνον της πατρίδος».

 

Ο Αντιστράτηγος ε.α. Γεώργιος Γρίβας.

[9] Ο Βαρόνος του Πέθερτον, Στρατάρχης Σερ Τζον Χάρντινγκ (John Harding) (1896-1989), πολέμησε και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και στην συνέχεια ανέλαβε κυβερνήτης της Κένυας, όπου κατέστειλε με επιτυχία την εξέγερση των κατοίκων της που της δόθηκε το όνομα Μάου Μάου, από την ονομασία της μυστικής επαναστατικής οργανώσεως (Collins English Dictionary). Η τελευταία του θέση ήταν κυβερνήτης της Κύπρου (Οκτ 1955-Οκτ 1957), κατά την διάρκεια του αγώνος της ΕΟΚΑ, λαβών το προσωνύμιο ο "Δήμιος της Κύπρου", λόγω των σκληρών μέτρων καταστολής που εφήρμοσε και των 9 απαγχονισμών των αγωνιστών της ΕΟΚΑ που διέταξε.

Ο Τζον Χάρντινγκ.

[10] Μαζί με το Μακάριο εξορίσθηκαν στις Σεϋχέλλες ο Μητροπολίτης Κυρήνειας Κυπριανός (1908-1985) με το γραμματέα του Πολύκαρπο Ιωαννίδη (1903-1976) και ο Ιερέας του ναού της Φανερωμένης Λευκωσίας Σταύρος Παπαγαθάγελλος (1911-2001).

[11] Οι Σεϋχέλλες, επίσημα Republic of Seychelles, είναι νησιωτικό κράτος του Ινδικού ωκεανού (ΒΑ της Μαδαγασκάρης), αποτελούμενο από 115 νησιά συνολικής εκτάσεως 455 χλμ² και πληθυσμό 100.000 κατοίκους^, με πρωτεύουσα τη Βικτώρια. Μεγαλύτερο σε έκταση από τα νησιά είναι το Μαέ. Απέκτησε την ανεξαρτησία του την 29 Ιουνίου 1976.

[12] Οι απαγχονισθένετες αγωνιστές της ΕΟΚΑ ήσαν: Δημητρίου Ανδρέας (22 χρ.), Ζάκος Ανδρέας (25 χρ.), Καραολής Μιχαλάκης (23 χρ.), Κουτσόφτας Μιχαήλ (22 χρ.), Μαυρομμάτης Στέλιος (24 χρ.), Μιχαήλ Χαρίλαος (21 χρ.), Παλληκαρίδης Ευαγόρας(19 χρ.), Παναγίδης Ανδρέας (22 χρ.), Πατάτσος Ιάκωβος (22 χρ.).

[13] Η διώρυγα του Σουέζ περιήλθε υπό την πλήρη κυριαρχία της Αιγύπτου. Ο Ισραηλινός στρατός κατέλαβε την χερσόνησο του Σινά και μία Γαλλο-βρετανική ταξιαρχία αλεξιπτωτιστών την βόρεια είσοδο του Σουέζ. Πολεμικά πλοία του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας απέκλεισαν το Πόρτ Σάιντ, ενώ Αεροσκάφη των δύο χωρών βομβάρδισαν αιγυπτιακά αεροδρόμια. Ο Αιγύπτιος πρόεδρος Άμπντελ Νάσερ παρότι ηττήθηκε στρατιωτικά, κέρδισε πολιτικά. Οι απώλειες των Αιγυπτίων ανήλθαν σε 3.000 νεκρούς, 5.000 τραυματίες και 20.000 αιχμαλώτους, ενώ των επιτιθεμένων σε 258 νεκρούς και 1.100 τραυματίες.

[14] Ο Ντουάιτ Ντέιβιντ «Άικ» Αϊζενχάουερ ήταν 34ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών (1953-1961). Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ανέλαβε την διοίκηση όλων των Συμμαχικών Στρατευμάτων στην Ευρώπη και υπηρέτησε ως ο 1ος Ανώτατος Διοικητής των Συμμαχικών Δυνάμεων του ΝΑΤΟ, από το 1951 έως το 1952.

Ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ.

[15] Ο Νικίτα Χρουστσόφ (1894-1971) υπήρξε ο ηγέτης της Σοβιετικής Ενώσεως για μία δεκαετία κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Διατέλεσε γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης από το 1953 έως το 1964 και πρωθυπουργός από το 1958 ως το 1964. 

 

Ο Νικίτα Χρουστσόφ.

[16] Ο 1ος Κόμης του Άβον, Σερ Ρόμπερτ Άντονι Ήντεν (Sir Robert Anthony Eden), (1897-1977) διετέλεσε Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου (1955-1957), 3 φορές Υπουργός των Εξωτερικών [(1935-1938), (1940-1945), (1951-1955)] καθώς επίσης και αρχηγός του Συντηρητικού Κόμματος, από το 1955 έως το 1957. Ο Ήντεν φοίτησε στο Κολλέγιο Ήτον και στο Κράιστς Τσέρτς της Οξφόρδης, όπου σπούδασε ανατολικές γλώσσες. Μιλούσε άπταιστα Γαλλικά, Γερμανικά και Περσικά και πολύ καλά Ρωσικά και Αραβικά.

Ο Σερ Ρόμπερτ Άντονι Ήντεν.

[17] Ο 1ος Κόμης του Στόκτον Μωρίς Χάρολντ Μακμίλλαν, [Maurice Harold Macmillan, 1st Earl of Stockton, (1894-1986)], διετέλεσε Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου (1957–1963), Υπουργός Οικονομικών (1955–1957) και Υπουργός Εθνικής Αμύνης (1954–1955). Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο συμμετείχε ως Λοχαγός του Τάγματος Γρεναδιέρων (Πεζικό) της Οξφόρδης και τραυματίσθηκε σοβαρά στη μάχη του Σομμ (Νοέμβριος 1916), με αποτέλεσμα να νοσηλευθεί επί διετία. Από τη συμμετοχή του σ’ εκείνη στη μάχη έλαβε και το παρωνύμιο «Κάπταιν Μακμίλλαν (Captain Macmillan)» που τον συνόδευσε σ΄ όλη του τη ζωή.

Ο Χάρολντ Μακμίλλαν.

[18] Ο Βαρόνος του Κάραντον Χιου Φουτ (1907-1990), (Hugh Foot, Baron Caradon) διετέλεσε Βρετανός κυβερνήτης διαφόρων αποικιών και εκπρόσωπος της Μεγάλης Βρετανίας στον ΟΗΕ. 

 

Ο Χιου Φουτ.

[19] Το σχεδίο του Μακμίλλαν έλαβε τη τελική του μορφή την 8^η Ιουλίου 1957. Προέβλεπε τη διατήρηση των βρετανικών βάσεων σε Ακρωτήρι-Επισκοπή και Δεκέλεια, ενώ η υπόλοιπη Κύπρος θα ήταν υπό την συγκυριαρχία Ελλάδας, Τουρκίας και Βρετανίας. Οι Κύπριοι θα λάμβαναν διπλή υπηκοότητα (ελληνική και βρετανική οι Ελληνοκύπριοι και τουρκική και βρετανική οι Τουρκοκύπριοι). Ο Κυβερνήτης θα ήταν διορισμένος από τις τρεις κυβερνήσεις, αλλά δεν θα ήταν υπήκοος καμίας. Εάν δεν έβρισκαν κοινά αποδεκτή λύση, θα επέλεγε κυβερνήτη το ΝΑΤΟ.

[20] Ο Βέλγος Πολ Σπάακ [Ο Paul-Spaak (1899-1972)], ήταν σοσιαλιστής πολιτικός, διπλωμάτης και πολιτικός με επιρροή, διετέλεσε 3 φορές Πρωθυπουργός (1938-1939, 1946, 1947-1949) του Βελγίου και κατ’ επανάληψη υπουργός.

Ο Πολ Σπάακ.

[21] Ο Αντνάν Μεντερές (1899-1961) διετέλεσε 9^ος Πρωθυπουργός της Τουρκίας (1950-1960). Φοίτησε στο Αμερικανικό Κολέγιο της Σμύρνης και στη συνέχεια στη Νομική Σχολή της Άγκυρας. Το 1946 ίδρυσε με τους Τζελάλ Μπαγιάρ, Φουάτ Κιοπρουλού και Ρεφίκ Κοραλτάν το Δημοκρατικό κόμμα και κέρδισε τις εκλογές το 1950 με συντριπτική πλειοψηφία. Στις 27 Μαΐου 1960, ο τουρκικός στρατός ανέτρεψε την κυβέρνηση Μεντερές. Παρέπεμψε σε δίκη τον ίδιο και 590 αξιωματούχους του καθεστώτος. Στις 19 κατηγορίες που απαγγέλθηκαν ήσαν και οι διωγμοί των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως της 6^ης Σεπτεμβρίου 1955.

Ο Αντνάν Μεντερές.

[22] Ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας (1910 Τρίκαλα-1990) γόνος της οικογενείας Αβέρωφ από το Μέτσοβο. Ήταν πτυχιούχος Νομικής και διδάκτωρ οικονομικών επιστημών του πανεπιστημίου Λωζάνης της Ελβετίας. Το 1940 τοποθετήθηκε Νομάρχης του νομού Κερκύρας. Το 1946 εκλέχθηκε πρώτη φορά βουλευτής Ιωαννίνων, έδρα την οποία διατήρησε μέχρι το 1964. Διετέλεσε Υπουργός Εφοδιασμού, Εθνικής οικονομίας, Εμπορίου, Γεωργίας και Εξωτερικών τη περίοδο 1956-1961. Μετά τη μεταπολίτευση ανέλαβε το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης από το 1974 έως το 1981. Το 1981 εκλέχθηκε Πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας.

Ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας.

[23] Ο Χρήστος Ξανθόπουλος-Παλαμάς  (1904 Μεσολόγγι-1977), καταγόταν από την πλευρά της μητέρας του από τις οικογένειες Παλαμά, Τρικούπη και Κανάρη. Ακολούθησε σταδιοδρομία στο διπλωματικό σώμα. Διετέλεσε: Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στη ΚΤΕ και στον ΟΗΕ, Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών (1960-1962), μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ (1962-1964) Την περίοδο 1967 έως 1970 υπηρέτησε ως πρεσβευτής της Ελλάδος στην Ουάσιγκτον. Τον Ιούλιο του 1970 διορίσθηκε Υφυπουργός Εξωτερικών στη δικτατορική Κυβέρνηση Γεωργίου Παπαδοπούλου και Υπουργός Εξωτερικών στη Κυβέρνηση Σπύρου Μαρκεζίνη (1909-2000) διορίσθηκε. Στο Κυπριακό υποστήριζε τη λύση της διχοτομήσεως και της διπλής ενώσεως.

 

Ο Χρήστος Ξανθόπουλος-Παλαμάς.

[24] Ο Δημήτριος Μπίτσιος  (1915 Αλεξάνδρεια-1984), σπούδασε νομικά και οικονομικές επιστήμες στο ΕΚΠΑ, διετέλεσε διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου του Βασιλέως Κωνσταντίνου (1966-1974) και εξωκοινοβουλευτικός υπουργός Εξωτερικών (1974-1977) στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Ο Δημήτριος Μπίτσιος.

[25] Ο Φατίν Ζορλού (Fatin Zorlu), (1910-1961), υπήρξε διπλωμάτης καριέρας. Το 1954 εκλέχθηκε βουλευτής με το Δημοκρατικό Κόμμα. Διετέλεσε αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως (1954-1955) και υπουργός Επικρατείας το 1955. Το 1955 ως Υπουργός Εξωτερικών συμμετείχε στην Τριμερή Διάσκεψη για το Κυπριακό στο Λονδίνο. Παραπέμφθηκε σε δίκη μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα και εκτελέσθηκε δια απαγχονισμού μαζί με το Μεντερές.

Ο Φατίν Ζορλού.

[26]  Η Συνθήκη Εγγυήσεως.

Άρθρον ΙΙ

Η Ελλάς, η Τουρκία και το Ηνωμένον Βασίλειον, λαμβάνουσαι υπό σημείωσιν τας εν άρθρω Ι της παρούσης συνθήκης αναληφθείσας υπό της Δημοκρατίας της Κύπρου υποχρεώσεις, αναγνωρίζουσι και εγγυώνται την ανεξαρτησίαν, εδαφική ακεραιότητα και ασφάλειαν της Δημοκρατίας της Κύπρου ως και την δημιουργηθείσαν δια των θεμελιωδών άρθρων του Συντάγματος αυτής κατάστασιν.

Η Ελλάς, η Τουρκία και το Ηνωμένον Βασίλειον αναλαμβάνουσιν ωσαύτως την υποχρέωσιν όπως απαγορεύωσι, το κατ’ αυτάς, πάσαν δράσιν σκοπούσαν εις την άμεσον ή έμμεσον προώθησιν είτε της ενώσεως της Κύπρου μεθ’ οιουδήποτε άλλου κράτους είτε του διαμελισμού της νήσου.  

[27] Η Συνθήκη Συμμαχίας

 

[28] Η Συνθήκη της Ζυρίχης

[29] Ο Νομικός Παναγιώτης Κανελλόπουλος (1902 Πάτρα-1986), ήταν ανιψιός του Πρωθυπουργού Δημητρίου Γούναρη (ένα εκ των 6 εκτελεσθέντων το Νοέμβριο του 1922), φοίτησε στο ΕΚΠΑ, το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και του Μονάχου. Διετέλεσε πρωθυπουργός σε δύο σύντομες θητείες το 1945 και το 1967. Η παρουσία του στη νεοελληνική γραμματεία και φιλοσοφία και η ταυτόχρονη ενασχόλησή του με την πολιτική τον ανέδειξε ως ιδιαίτερο φαινόμενο του σύγχρονου ελληνικού πολιτικού βίου ενώ η μετριοπάθεια, η αυτοκριτική του διάθεση και το ήθος του συνέτειναν, στην απόδοση του τίτλου του «Νέστωρα» της ελληνικής πολιτικής.

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος.

[30] Ο Νομικός Κωνσταντίνος Τσάτσος (1899-1987), διετέλεσε Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1975-1980). Αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών στη οποία εκλέχθηκε καθηγητής της φιλοσοφίας του δικαίου. Υπήρξε πρόεδρος της κοινοβουλευτικής επιτροπής συντάξεως του συντάγματος του 1975. Θεωρείται ένας από τους βασικούς υποστηρικτές της ευρωπαϊκής ιδέας και θαυμαστής της Αμερικανικής Δημοκρατίας. Άφησε σημαντικό φιλοσοφικό, λογοτεχνικό και νομικό έργο.

 Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος.

[31] Ο Άγγελος Βλάχος (1915 Αλεξάνδρεια-2003) υπήρξε διπλωμάτης, συγγραφέας, πολιτικός και ακαδημαϊκός, ανιψιός του εκδότη της εφημερίδος «Καθημερινής» Γεωργίου Βλάχου και εξάδελφος της Ελένης Βλάχου. Αποφοίτησε από τη νομική σχολή του ΕΚΠΑ και εισήλθε στο διπλωματικό σώμα. Το 1985 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Ο Άγγελος Βλάχος.

[32] Ο Νίκος Κρανιδιώτης (1911-1997) σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Διεθνείς σχέσεις στο Χάρβαρντ. Υπήρξε από τους βασικούς συμβούλους και συνεργάτες του Μακαρίου, υπηρέτησε για πολλά χρόνια ως διπλωμάτης στην Κύπρο και διετέλεσε υφυπουργός εξωτερικών της Ελλάδος. Άφησε πλούσιο συγγραφικό έργο τόσο στη ποίηση, όσο και στη πεζογραφία.

Ο Νίκος Κρανιδιώτης.

[33] Ο δικηγόρος Ζήνων Ρωσσίδης (1895-1990), σπούδασε νομικά στο Λονδίνο και εργάστηκε ως δικηγόρος, ενώ από νωρίς υπηρέτησε στο διπλωματικό σώμα. Ήταν ο αντιπρόσωπος της Κύπρου στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Δημοσίευσε ποιήματα και μεταφράσεις σε έντυπα του μεσοπολέμου.

Ο Ζήνων Ρωσσίδης.

[34] Το Lancaster House είναι μια έπαυλη που χτίσθηκε το 1825 στην περιοχή «The Mall St James στο West End του Λονδίνου, δίπλα στο St James's Palace», όπου μεγάλο μέρος της τοποθεσίας αποτελούσε μέρος του συγκροτήματος των ανακτόρων.

[35] Ευάγγελος Αβέρωφ Τοσίτσας, Ιστορία Χαμένων Ευκαιριών Κυπριακό 1950-1963 Τόμος Β σελ 209. Νίκος Κρανιδιώτης, Δύσκολα Χρόνια Κύπρος 1950-1960, σελ 369.

[36] Το αεροπλάνο που μετέφερε τον Αντνάν Μεντερές και την αντιπροσωπεία που τον συνόδευε στο Λονδίνο για τις συνομιλίες για το Κυπριακό, συνετρίβη κοντά στο αεροδρόμιο Γκάτουικ της βρετανικής πρωτεύουσας σε δασώδη περιοχή, στην προσπάθεια του να πραγματοποιήσει αναγκαστική προσγείωση λόγω ομίχλης. Ο Αντνάν Μεντερές σώθηκε από το αεροπορικό δυστύχημα στο οποίο έχασαν τη ζωή τους 14 άτομα.

[37] Ο δικηγόρος Τάσος Παπαδόπουλος (1934-2008) διετέλεσε 5^ος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (1 Μαρτίου 2003 - 27 Φεβρουαρίου 2008). Πήρε ενεργά μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ ως τομεάρχης Λευκωσίας και αργότερα ως γενικός υπεύθυνος της ΠΕΚΑ, της πολιτικής οργανώσεως της ΕΟΚΑ. Υπηρέτησε για δώδεκα χρόνια ως Υπουργός (Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Υγείας, και Γεωργίας και Φυσικών Πόρων). Αντιπροσώπευσε την Κύπρο σε πολλά διεθνή συνέδρια, όπως επίσης σε πολλές προσφυγές της Κύπρου στον ΟΗΕ και στο Συμβούλιο της Ευρώπης.

Ο Τάσος Παπαδόπουλος.

[38] Ο ιατρός Βάσος Λυσαρίδης (1920-2021) συμμετείχε ενεργά στον αγώνα της ΕΟΚΑ και συνεργάσθηκε με τον Γρίβα εναντίον των Βρετανών. Το ΑΚΕΛ του οποίου υπήρξε μέλος το διέγραψε με το αιτιολογικό του «ηγέτη της φραξιονιστικής σπείρας και ως στοιχείο που παίζει επάξια το ρόλο του πράκτορα της Ιντέλλιτζενς Σέρβις».

Ο Βάσος Λυσαρίδης.

[39] Ο Συνδικαλιστής Ανδρέας Ζιαρτίδης (1917-1997), υπήρξε μέλος του ΑΚΕΛ και εκλέχθηκε κατ’ επανάληψη βουλευτής.

Ο Ανδρέας Ζιαρτίδης.

[40] Ο Μιχαήλ Πίσσας (1921-2010) διετέλεσε γενικός γραμματέας της Συνομοσπονδίας Εργατών Κύπρου (ΣΕΚ).

Ο Μιχαήλ Πίσσας.

[41] Ο Λόρδος Σέλγκουντ Λόυντ (Selwyn Lloyd) (1904-1978), διετέλεσε Πρόεδρος της Βουλής των Κοινοτήτων (1971-1976), Υπουργός Εξωτερικών (1955-1960), Οικονομικών (1960-1962), Άμυνας 1955 και Εφοδιασμού (1954-1955).

 

Ο Λόρδος Σέλγκουντ Λόυντ.

[42] Η Μυστική Υπηρεσία Πληροφοριών (SIS), γνωστή και ως MI6 (Military Intelligence, Section 6), είναι η μυστική Υπηρεσία Πληροφοριών του Ηνωμένου Βασιλείου. Η αποστολή της είναι να υπερασπίζεται την εθνική ασφάλεια και την οικονομική ευρωστία της.

[43] Η Πράσινη Γραμμή ή επίσημα «Παρεμβαλλόμενη γραμμή του Ο.Η.Ε. στην Κύπρο» είναι το όριο μεταξύ ελεύθερων και κατεχόμενων περιοχών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Όπως και όλα τα εδάφη του νησιού, τα εδάφη εντός της Πράσινης Γραμμής ανήκουν στην Κυπριακή Δημοκρατία.

[44] Η Ειρηνευτική Δύναμη των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο, γνωστή και ως Ειρηνευτική Δύναμη ΟΗΕ Κύπρου με το αγγλικό ακρωνύμιο UNFICYP, είναι μία από τις μακροβιότερες ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ στον κόσμο. Η UNFICYP ιδρύθηκε αρχικά από το Συμβούλιο Ασφαλείας το 1964 για να αποτρέψει περαιτέρω συμπλοκές μεταξύ της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας. 

 ΤΕΛΟΣ