Η Επανάστασις του 1821 (Μια γενική Επισκόπηση)

« Ὅσοι τὸ χάλκεον χέρι, βαρὺ τοῦ φόβου αἰσθάνονται,
ζυγὸν δουλείας, ἂς ἔχωσι, θέλει ἀρετὴν καὶ τόλμην ἡ ἐλευθερία».

Εἰς Σάμον, Άνδρέας Κάλβος.

Την 3^η Φεβρουαρίου 1830 (22^α Ιανουαρίου, παλ. ημερ.) η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία υπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, με το οποίο αναγνωρίσθηκε η πλήρης ανεξαρτησία της Ελλάδος και σηματοδοτήθηκε η έναρξη της υπάρξεώς της ως μέλους της διεθνούς κοινότητος. Καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας εμφανίσθηκαν πολλά Ελληνικά κράτη, ουδέν όμως με την επωνυμία Ελλάς. Για πρώτη φορά στον παγκόσμιο χάρτη παρουσιάσθηκε κράτος φέρων αυτή την ονομασία. Τα όρια του νέου κράτους περιλάμβαναν την Πελοπόννησο, την Εύβοια, τις Κυκλάδες και μέρος της Στερεάς Ελλάδος. Η γέννηση της νέας Ελλάδος ήταν το αποτέλεσμα μίας ένοπλης συγκρούσεως με εκατόμβες νεκρών, η οποία διήρκησε 9 χρόνια. Το ευλογημένο 21 υπήρξε καρπός του πατριωτισμού μας, της χριστιανικής μας πίστεως, της έμφυτης αγάπης μας προς την ελευθερία, και της πολεμικής αρετής της φυλής μας. Οι πρόγονοί μας κέρδισαν την ελευθερία τους με τον ίδιο αιματηρό τρόπο που την στερήθηκαν.

Την 29^η Μαΐου 1453, «Ἡ Πόλις Ἑάλῳ» με την μεγαλοπρέπεια αρχαίας τραγωδίας, αποτέλεσμα περισσότερο της ηρωικής θυσίας του τελευταίου Αυτοκράτορος Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Δραγάση Παλαιολόγου και λιγότερο της ηρωικής συνειδήσεως και του φρονήματος των συγχρόνων του. Οι Έλληνες υπέφεραν την καταδυνάστευση των Ρωμαίων, των Φράγκων των Βενετών των Καταλανών και των Οθωμανών. Η τελευταία υπήρξε η πλέον σκληρή και απάνθρωπη απ’ όλες. Όταν η Ευρώπη αναγεννιόταν από τα νάματα του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, εμείς βιώναμε την πλέον ζοφερή περίοδο σκλαβιάς. Καθ’ όλο το διάστημα της τουρκικής τυραννίας σημειώθηκαν 11 επαναστατικά κινήματα τα οποία απέτυχαν με βαρύ φόρο αίματος λόγω κακής προετοιμασίας, ελλείψεως συντονισμού και περιορισμένης συμμετοχής. Η επιτυχία της επαναστάσεως του 1821 οφείλεται σε πολλούς παράγοντες.

Ο αγώνας των Ελλήνων για την απόκτηση της ελευθερίας τους, μπορεί να κατανεμηθεί σε τέσσερεις φάσεις: Στην προετοιμασία, στην έναρξη στην διεξαγωγή και στην επικράτηση της επαναστάσεως. Πληθώρα γεγονότων συνέβαλαν στο αίσιο πέρας του ελληνικού άθλου, ορισμένα από αυτά είναι σημαντικά, αλλά υπάρχουν και εκείνα τα οποία είχαν καταλυτική επίδραση στο αγώνα της ανεξαρτησίας μας.

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ

Η διατήρηση της χριστιανικής πίστεως από την εκκλησία δεν επέτρεψε να χαθεί η εθνική συνείδηση των υπόδουλων Ελλήνων. Η θρησκεία ταυτίσθηκε με την αναγνώριση της φυλετικής διαφορετικότητος από αυτή των μουσουλμάνων Οθωμανών.

 Οι Οθωμανοί βασιζόμενοι στην στρατιωτική τους ισχύ, δημιούργησαν μια αχανή αυτοκρατορία εκτεινόμενη σε Ευρώπη και Ασία. Παρέμειναν όμως στρατιώτες στην νοοτροπία και στην συμπεριφορά. Η Τουρκική διοίκηση δεν αντιμετώπισε ποτέ τους Έλληνες ως ισότιμους προς τους Οθωμανούς πολίτες, αλλά ως ραγιάδες, όρος που σημαίνει δούλος και κτήμα του Σουλτάνου. Τους είχαν ωστόσο ανάγκη, ως εργατικό δυναμικό, πηγή φορολογικών εσόδων, εμπόρους, ναυτικούς και τέλος υπαλλήλους της κυβερνήσεως και των διοικητικών κέντρων των διαφόρων επαρχιών. Οι υπόδουλοι Έλληνες στηριζόμενοι στο εμπορικό τους δαιμόνιο, την ναυτοσύνη τους και τις πνευματικές τους ικανότητες συγκέντρωσαν πλούτο, ισχύ και επιρροή. Οι Τούρκοι εθίστηκαν να ωφελούνται από τις υπηρεσίες των υπόδουλων και δεν φρόντισαν να κερδίσουν με το δικό τους μόχθο, αυτά που έμαθαν να απολαμβάνουν δωρεάν. Καταχράσθηκαν την εξουσία τους κυβερνώντας, όχι με γνώμονα τους νόμους ή το γενικό καλό, αλλά το φιλοδώρημα(μπαξίσι) που ελάμβαναν. Η διαφθορά της διοικήσεως αύξησε την τυραννία και την αυθαιρεσία, με αποτέλεσμα να καταστήσει την κατάσταση αφόρητο. «Δεν επρόκειτο πλέον περί κράτους, αλλά περί ιεραρχίας ληστών που κινδυνεύαν και αυτοί, ο ένας από τον άλλον».[1] Ο ανήθικος τρόπος ασκήσεως της εξουσίας δημιούργησε τις συνθήκες για την εξέγερση των υπόδουλων λαών.

Ο 18^ος αιώνας χαρακτηρίσθηκε από την αύξηση του πληθυσμού των Ελλήνων, η οποία συνδυάσθηκε με ραγδαία οικονομική άνοδο, απότοκο των διεθνών ευνοϊκών συγκυριών με επιστέγασμα την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774. Ο εμπορικός στόλος των Ελλήνων αυξήθηκε θεαματικά μετά το δικαίωμα χρήσεως της ρωσικής σημαίας από Έλληνες πλοιοκτήτες και της χορηγήσεως της αδείας ναυπηγήσεως πλοίων μεγάλου εκτοπίσματος. Την ίδια εποχή ιδρύθηκαν πολλοί εμπορικοί οίκοι, με παραρτήματα σε όλη την Ευρώπη.

Επιφανείς λόγιοι-οι διδάσκαλοι του γένους-εργάσθηκαν άοκνα για την πνευματική ανάπλαση του ελληνικού λαού. Οι διακηρύξεις της Γαλλικής επαναστάσεως συνετέλεσαν στην ιδεολογική αφύπνιση των Ελλήνων. Ο θούριος του Ρήγα Φεραίου, αφύπνισε την συνείδηση των σκλαβωμένων και ενστάλαξε στην ψυχή τους την βεβαιότητα ότι, η ελευθερία τους δεν ήταν ένα άπιαστο όνειρο, αλλά ένας πραγματοποιήσιμος στόχος.

Τα ένοπλα τμήματα των αρματολών[2] και των κλεφτών ενέπνευσαν στους υπόδουλους Έλληνες την αμφισβήτηση προς την εξουσία του Σουλτάνου. Η συμπεριφορά αυτή συντήρησε την επιθυμία αποτινάξεως του δυσβάστακτου κατακτητικού ζυγού. Οι κλέφτες και οι αρματολοί αποτέλεσαν την απαιτούμενη «μαγιά», για την συγκρότηση των στρατιωτικών δυνάμεων του έθνους.

Με την δημιουργία της τάξεως των προκρίτων, οι Έλληνες απέκτησαν σε τοπική κλίμακα ένα είδος πολιτικής ηγεσίας, πέρα της εκκλησιαστικής, η οποία ωφέλησε πολλαπλά σε κρίσιμες στιγμές. «Ἤ εἶναι βέβαιον ὅτι ἐνεργεῖται τῆς Ἑλλάδος ἡ ἀναγέννησις, ἤ δὲν εἶναι τίποτα βέβαιον εἰς τὸν κόσμον» διακήρυττε ήδη στις αρχές του 19^ου αιώνος ο Αδαμάντιος Κοραής.

Όλα τα παραπάνω συνέβαλαν στην προετοιμασία του γένους για την ανάκτηση της ελευθερίας του και συνέβησαν φανερά. Οι εξεγέρσεις όμως προϋποθέτουν συνωμοτική προετοιμασία. Το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας, ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ίδρυσαν την «Εταιρεία των Φιλικών». Η «Εταιρεία» αποσκοπούσε στην αφανή οργάνωση των Ελλήνων προς αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού. Γνωρίζοντας την δυσκολία που έχουμε ως λαός για την τήρηση της μυστικότητος, είναι άξιο θαυμασμού το γεγονός ότι δεν έγινε γρήγορα αντιληπτή η δραστηριότητα των «Φιλικών» από τις τουρκικές αρχές. Μετά την έναρξη της επανασ

τάσεως δεν είχε λόγο υπάρξεως, χωρίς όμως την Φιλική Εταιρεία δεν ήταν δυνατή η πραγμάτωση της.

Η ΕΝΑΡΞΗ

Το θαύμα του 1821 υπήρξε προϊόν καθολικής συμμετοχής όλων των Ελλήνων, ανεξαρτήτως καταγωγής, οικονομικής καταστάσεως, ή επαγγέλματος. Όπως ήταν αναμενόμενο αποδείχθηκε μια μακρά πορεία, η οποία για να ξεκινήσει, κάποιος έπρεπε να κάνει το πρώτο βήμα. Για την επανάσταση έγιναν δύο πρώτα βήματα. Ένα από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στο βορρά και ένα από τον Γρηγόριο Παπαφλέσσα στο νότο.

Την 24^η Φεβρουαρίου 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, η κεφαλή της Φιλικής Εταιρείας, πέρασε από την Ρωσία στην Μολδοβλαχία. Στο Ιάσιο της Ρουμανίας, κίνησε τον τροχό της ιστορίας με την ιστορική του προκήρυξη: «Μάχου ὑπέρ Πίστεως καὶ Πατρίδος» και με την προτροπή «Είς τά ὅπλα, λοιπόν, φίλοι, ἡ Πατρίς μᾶς προσκαλεῖ !», κηρύσσοντας την επανάσταση κατά των Τούρκων. Η συνεισφορά του υπήρξε ο καταλύτης των εξελίξεων, διότι κατεύθυνε τα τουρκικά στρατεύματα προς τις Παραδουνάβιες Επαρχίες, παρέχοντας τον αναγκαίο χρόνο για την εδραίωση της επαναστάσεως στην Νότια Ελλάδα.

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ως αξιωματικός εφήρμοσε στρατιωτική τακτική, ο Γρηγόριος Παπαφλέσσας στην Νότια Ελλάδα ενήργησε ως επαναστάτης. Για την έκρηξη της επαναστάσεως απαιτείται ένας κρίσιμος παράγοντας, ο οποίος θα θέσει το πυρ ενεργώντας όπως το καψύλλιο, άνευ του οποίου δεν είναι δυνατή η ανάφλεξη της πυρίτιδος. Τον ρόλο αυτό ανέλαβε ο ανυπότακτος, ριψοκίνδυνος, παρορμητικός, ερειστικός και ενθουσιώδης ρασοφόρος αγωνιστής, ο οποίος με τον πύρινο λόγο του, συνήγειρε τους σκλαβωμένους Έλληνες. Επί της ουσίας δημιούργησε την αταξία και την σύγχυση που είναι απαραίτητες για την έκρηξη μιας επαναστάσεως.

Η προσφορά αμφοτέρων υπήρξε ανεκτίμητη στην ανάσταση του έθνους μας.

Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ

Η εδραίωση της επαναστάσεως μετά την κήρυξη της, ήταν θέμα στρατιωτικής επικρατήσεως, τόσο στην ξηρά, όσο και στην θάλασσα.

Στην ξηρά, οι επαναστάτες διέθεταν πληθώρα οπλαρχηγών, οι οποίοι δεν είχαν όμως ικανότητες στρατιωτικής σχεδιάσεως. Ο στρατηγικός νους της επαναστάασεως υπήρξε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Χωρίς αυτόν η εξέγερση για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού δεν θα επετύγχανε. Ήταν γεννημένος στρατιωτικός, επιτελής και επιχειρησιακός συγχρόνως. Κατάφερε να «συνδυάσει» την κλέφτικη παράδοση με την ευρωπαϊκή τακτική. Οδήγησε τους Έλληνες στις πρώτες τους νίκες εναντίον των Τούρκων, στο Βαλτέτσι και στα Δολιανά (Μάϊος 1821). Οι νίκες αυτές μεταμόρφωσαν τους ανεκπαίδευτους και φοβισμένους γεωργούς και κτηνοτρόφους σε θαρραλέους στρατιώτες. Καθόρισε ως στρατηγικό σκοπό της επαναστάσεως την κατάληψη της πρωτευούσης της Πελοποννήσου. Οργάνωσε με αριστοτεχνικό τρόπο και ηγήθηκε της πολιορκίας της Τριπόλεως, μέχρι την άλωσή της (23 Σεπτ. 1821). Υπήρξε ο εμπνευστής και ο εκτελεστής του σχεδίου για την καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη στα Δερβενάκια, στον Άγιο Σώστη και στο Αγιονόρι (26-28 Ιουλ 1822). Μ’ αυτές τις νίκες εδραιώθηκε η Επανάσταση. Μετά την καθολική σχεδόν επικράτηση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο (1826), όταν φαίνονταν ότι όλα είχαν χαθεί, κράτησε τους Έλληνες με το περίφημο: «Φωτιά καὶ τσεκούρι στοὺς προσκυνημένους».

Ο Τουρκικός στρατός δεν είχε εκσυγχρονισθεί, στα πρότυπα των Ευρωπαϊκών στρατών. Η οργάνωση, ο εξοπλισμός και η τακτική είχαν παραμείνει στο προηγούμενο αιώνα. Η διαφορά αυτή έγινε εμφανής, όταν αφίχθηκε ο Ιμπραήμ πασάς, που είχε αναθέσει την εκπαίδευση και διοίκηση του στρατού του σε Γάλλους Αξιωματικούς. Δεν συνέταξαν ένα σχέδιο συνολικής αντιμετωπίσεως των Ελλήνων επαναστατών και δεν υπήρξε συντονισμός των χερσαίων και ναυτικών επιχειρήσεων.

Από την πλευρά μας θα είχαμε συντομεύσει κατά πολύ την επανάσταση εάν είχαμε την ευφυΐα να αποδεχθούμε μια ενιαία διοίκηση όλων των επαναστατικών δυνάμεων και μία μόνο αρχή λήψεως πολιτικών αποφάσεων. Πέραν τούτου διακινδυνεύσαμε να τινάξουμε τα πάντα στον αέρα επιδιδόμενοι σε εμφύλιες συγκρούσεις φονεύοντες αλλήλους. Επιπλέον δεν εκμεταλλευτήκαμε την εμπειρία των φιλελλήνων στρατιωτικών για να μας εκπαιδεύσουν. Έπρεπε να υποστούμε την ταπεινωτική ήττα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, για να υιοθετήσουμε τις σύγχρονες στρατιωτικές τακτικές. Η αξιοποίηση των δύο δανείων που λάβαμε κατά την διάρκεια της επαναστάσεως υπήρξε η χειρότερη δυνατή, από απόψεως αγοράς στρατιωτικού υλικού. Το μοναδικό αξιόλογο πλοίο, που αποκτήθηκε από αυτά τα δάνεια, η φρεγάτα «Ελλάς», ανατινάχθηκε από τον Μιαούλη την 1^η Αυγούστου 1829, κατά την στάση για την ανατροπή του Καποδίστρια, στον ναύσταθμο του Πόρου.

Στην θάλασσα οι Τούρκοι διέθεταν μεγάλα πολεμικά πλοία με πολλά και μακρού βεληνεκούς πυροβόλα. Για την αντιμετώπισή τους οι Έλληνες αντιπαρέθεσαν πολλά εμπορικά πλοία εξοπλισμένα με μικρά πυροβόλα. Οι ανώτερες ναυτικές δεξιότητες και εμπειρία των ελληνικών πληρωμάτων σε συνδυασμό με την ευρεία χρήση των πυρπολικών, αντιστάθμισαν τα τουρκικά πλεονεκτήματα. Την 27^η Μαΐου 1821, ο Δημήτριος Παπανικολής, ήταν ο πρώτος που βύθισε στην Ερεσό της Μυτιλήνης ένα τουρκικό δίκροτο  με πυρπολικό και στην συνέχεια την 6^η Ιουνίου 1822 ο Κωνσταντίνος Κανάρης ανατίναξε την ναυαρχίδα του Καρά Αλή «Κινούμενο Όρος», στην Χίο. Μετά από αυτές τις απώλειες ο τουρκικός στόλος επέστρεψε στην Προποντίδα.  Η ατολμία και η ανικανότητα των Τούρκων ναυάρχων βοήθησαν στην επικράτηση της ελληνικής επαναστάσεως, σε μια χώρα με εκατοντάδες νησιά και μεγάλο μήκος ακτών. Κατά την παρούσα περίοδο η Τουρκία ενισχύει σημαντικά τον πολεμικό της στόλο προκειμένου να κυριαρχήσει στην Ανατολική Μεσόγειο, επιδιώκοντας με την απειλή χρήσεως στρατιωτικής βίας να οικειοποιηθεί περιοχές στις οποίες έχουμε κυριαρχικά δικαιώματα.

Η ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ

Τα γεγονότα που συνέβαλαν στην επικράτηση της επαναστάσεως ήσαν:

Διπλωματικά Γεγονότα

4 Απριλίου 1826. Το Πρωτόκολλο της Πετρουπόλεως.

Η Μεγάλη Βρετανία και η Ρωσία υπέγραψαν συμφωνία, με σκοπό την διαμεσολάβηση τους προς την Τουρκία, για τον τερματισμό της επαναστάσεως και την δημιουργία αυτόνομου ελληνικού κράτους. Η συμφωνία προέβλεπε και την χρήση στρατιωτικής βίας, για την αποδοχή της εκ μέρους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Την συμφωνία υπέγραψαν ο Βρεττανός Δούκας του Ουέλλιγτων, Στρατηγός Άρθουρ Γουέσλεϋ, ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Κάρολος Νέσελροδ και ο Ρώσος πρέσβης στο Ηνωμένο Βασίλειο πρίγκιπας Χριστόφορος Λίβεν. Υπήρξε το πρώτο διπλωματικό έγγραφο που αναγνώρισε την πολιτική ύπαρξη της Ελλάδος και ουσιαστικά κατέλυε την Ιερά Συμμαχία.

19 Μαρτίου-5 Μαΐου 1827. Η Γ΄ Εθνική Συνέλευση της Τροιζήνας.

Οι συμμετέχοντες στην συνέλευση επέλεξαν τον Κόμη Ιωάννη Καποδίστρια ως πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδος με επταετή θητεία.

6 Ιουλ. 1827. Η Συνθήκη του Λονδίνου.

Υπογράφηκε μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις του φιλέλληνος Βρετανού πρωθυπουργού Γεωργίου Κάνιγκ, μεταξύ της Αγγλίας, της Ρωσίας και της Γαλλίας.[3] Οι τρεις χώρες ζήτησαν από την Υψηλή Πύλη την σύναψη ανακωχής με τους επαναστατημένους Έλληνες και την χορήγηση αυτονομίας, επικαλούμενες λόγους ανθρωπιστικούς και προστασίας του εμπορίου στην Μεσόγειο. Επί της ουσίας όμως προσπαθούσαν να προστατεύσουν τα συμφέροντα τους, στο ενδεχόμενο καταρρεύσεως της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

14 Σεπ. 1829. Η Συνθήκη της Ανδριανουπόλεως.

Η υπογραφή της σήμανε το τέλος του Ρωσο-Τορκικού Πόλεμου του 1828 και την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Ελλάδος, από τον Σουλτάνο. Την υπέγραψαν ο Ρώσος Κόμης Αλεξέι Ορλώφ και ο Τούρκος Αμπντούλ Καντίρ-μπέη. Η Συνθήκη καθόρισε ως σύνορο της Ελλάδος με την Οθωμανική Αυτοκρατορία την γραμμή Μαλιακού-Αμβρακικού Κόλπου.

Στρατιωτικά Γεγονότα

8 Οκτωβρίου1827. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου.

Στον ομώνυμο κόλπο, στην Μεσσηνιακή Πύλο, οι ενωμένοι στόλοι της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας νίκησαν κατά κράτος τον Τουρκο-αιγυπτιακό στόλο, χωρίς να έχει προηγηθεί κήρυξη πολέμου. Επικεφαλής των στόλων των χωρών τους ήσαν: ο Άγγλος αντιναύαρχος Εδουάρδος Κόρδιγκτον, ο Γάλλος υποναύαρχος Ερρίκος Δεριγνύ, ο Ρώσος υποναύαρχος Λογγίνος Χέϋδεν, ο Τούρκος Τακίρ Πασάς και ο Αιγύπτιος Μωχαρέμ Μπέης. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου υπήρξε γεγονός αποφασιστικής σημασίας, για την ευόδωση της παραπαίουσας την περίοδο εκείνη ελληνικής επαναστάσεως. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου πιστοποίησε ότι η υποστήριξη από τις μεγάλες δυνάμεις δίδεται μόνο όταν υπάρχει προσδοκία κέρδους. Είναι αφελές να ζητάς την βοήθεια άλλων χωρών επικαλούμενος τα δίκαια σου και μόνο. Στο Ναβαρίνο επιβεβαιώθηκε επιπροσθέτως ότι η στρατιωτική βία αποτελεί το έσχατο, αλλά το πειστικότερο των επιχειρημάτων στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής.

Αύγουστος 1828, Γαλλικό στράτευμα δυνάμεως 16.000, με επικεφαλής τον Στρατηγό Νικόλαο Μαιζόν, αφίχθηκε στην Πελοπόννησο, με αποστολή την εκδίωξη των αιγυπτιακών στρατευμάτων του Ιμπραήμ Πασσά από την Ελλάδα.

Ιούνιος 1828-Σεπτέμβριος 1829. Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος.

Ο πόλεμος τερματίσθηκε με την υπογραφή της Συνθήκης της Ανδριανουπόλεως.

Δύο Αιώνες Μετά την Επανάσταση

Το 2021 εορτάζομε τα 200 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής Επαναστάσεως. Η επανάσταση πέτυχε το σκοπό της, που αφορούσε την ανάκτηση της ελευθερίας μας. Η δημιουργία ελευθέρου κράτους υπήρξε αποτέλεσμα της χρήσεως ένοπλου βίας τόσο από εμάς, όσο και από τις μεγάλες δυνάμεις που μας υποστήριξαν. Οι περισσότεροι αυτών που πολέμησαν, είχαν τα δικά τους όπλα, ήσαν εξοικειωμένοι με την χρήση τους και θεωρούσαν ατιμωτικό να τα στερηθούν. Είχαν συμφιλιωθεί με την ιδέα του θανάτου, προτιμώντας να πέσουν  μαχόμενοι, παρά να παραδοθούν. Οι ψυχικές δυνάμεις των στρατευμένων, αλλά και των πολιτών μιας χώρας, αποτελούν το παράγοντα που μπορεί να πολλαπλασιάσει ή να μηδενίσει την στρατιωτική ισχύ ενός έθνους. Προς το παρόν δεν έχει βρεθεί υποκατάστατό του.

Οι πρωταγωνιστές και τα γεγονότα έχουν καλυφθεί από την αχλή του μύθου. Η απόσταση των δύο αιώνων που μας χωρίζει από εκείνη την εποχή δεν μας επιτρέπει να αναπλάσουμε τις συνθήκες υπό τις οποίες αγωνίσθηκαν οι πρόγονοι μας. Υπάρχει εντούτοις μία ακολουθία ενεργειών που επαναλαμβάνουμε κάθε φορά που βρισκόμαστε αντιμέτωποι με κάθε είδους σοβαρές απειλές κατά της κυριαρχίας μας, της περιουσίας μας και της ζωής μας. Το 1821 αποτινάξαμε τον τουρκικό ζυγό, βασιζόμενοι στο ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως μας. Η αύξηση της εκτάσεως και του πληθυσμού της Ελλάδος υπήρξε αποτέλεσμα νικηφόρων πολεμικών αναμετρήσεων. Η αδυναμία ενσωματώσεως περιοχών επί των οποίων διαθέτουμε ιστορικούς τίτλους, υπήρξε αποτέλεσμα πολέμων στους οποίους ηττηθήκαμε. Από την  μελέτη της ιστορίας εξάγονται δύο σκληρά, αλλά ρεαλιστικά διδάγματα. Ένα έθνος έχει τόση ανεξαρτησία και κυριαρχία, όση μπορεί να υπερασπισθεί. Η εφαρμογή του διεθνούς δικαίου προϋποθέτει δύναμη για την επιβολή του, άλλως το τετελεσμένο γεγονός υπερισχύει αυτού.

 Η ανεξαρτησία μας από τους Τούρκους εξασφαλίσθηκε τελικά, λόγω της επεμβάσεως των Μεγάλων Δυνάμεων. Η απεξάρτηση μας από την υποστήριξη από άλλα κράτη θα μας εξασφαλίσει την πραγματική ελευθερία. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να νικήσουμε τον εγωισμό, την αμάθεια, την πολυπραγμοσύνη και την ανοησία που μας διακρίνει. Ως έθνος, μετά την ανεξαρτησία μας, είχαμε τις ευκαιρίες μας, τις οποίες όχι μόνο δεν αξιοποιήσαμε λόγω αυτών των ελαττωμάτων, αλλά δοκιμάσαμε ανείπωτες καταστροφές. Έχουμε επιδείξει μια θαυμαστή ικανότητα να ανακάμπτουμε, μετά από καταστροφές που θα είχαν λυγίσει άλλους λαούς. Ο δρόμος προς την πραγματική ανεξαρτησία και την οικονομική ευμάρεια, που μας αξίζουν, περνάει μέσα από την φιλοπατρία, την εθνική ομοψυχία, την ιστορική αυτογνωσία και την υιοθέτηση του κανόνος του μέτρου στις σκέψεις και στις πράξεις μας. Θα πρέπει να μην λησμονούμε τους στίχους τού Ανδρέα Κάλβου:

« Ὅσοι τὸ χάλκεον χέρι, βαρὺ τοῦ φόβου αἰσθάνονται,
ζυγὸν δουλείας, ἂς ἔχωσι, θέλει ἀρετὴν καὶ τόλμην ἡ ἐλευθερία».

[1] Διονύσιος Κόκκινος « Η Ελληνική Επανάστασις» 1^ος τόμος, σελ. 18.

[2] Η λέξη προέρχεται από την ιταλική «armatore», που σημαίνει τον εφοπλιστή και πειρατή και εξελληνίσθηκε στο αρματολός, για να περιγράψουν τον παράνομο. Υπό αυτή την ονομασία τούς χρησιμοποίησαν πρώτα οι Ενετοί, για την παροχή υπηρεσιών που στην συνέχεια παρείχαν και στους Τούρκους.

[3] Την συνθήκη υπέγραψαν, ο Βρετανός Κόμης Γουίλιαμ Ντάντλεϋ, ο Ρώσος πρέσβης στο Ηνωμένο Βασίλειο πρίγκιπας Χριστόφορος Λίβεν, Ο Γάλλος Στρατηγός και Πρέσβης της Γαλλίας στην Σαρδηνία Ιούλιος Πολινιάκ..