Κωνσταντίνος Κανάρης (1793 Ψαρά–1877 Αθήνα)

«Ἀπόψε Κωνσταντή θὰ πεθάνεις γιά τήν Ἑλλάδα». Κωνσταντίνος Κανάρης, όταν πήρε την απόφαση να ανατινάξει την τούρκικη ναυαρχίδα στην Χίο.

Ο Κωνσταντίνος Κανάρης γεννήθηκε στα Ψαρά το 1793 και άφησε την τελευταία πνοή στην Αθήνα το 1877. Ο πατέρας του ήταν ο Μικές Κανάρης, δημογέροντας των Ψαρών. Παντρεύτηκε την Δέσποινα Μανιάτη, γόνο αρχοντικής οικογένειας των Ψαρών την οποία υπεραγαπούσε και με την οποία απέκτησε επτά παιδιά. Η καρδιά του φυλάσσεται στο κτίριο της Παλαιάς Βουλής. Επίσημα ιστορικά στοιχεία δεν υπάρχουν σχετικά με την καταγωγή του.[1] Ο Γερμανός Ναύαρχος Βίλχελμ Φον Κανάρης, ο οποίος απαγχονίσθηκε τον Απρίλιο του 1945, λόγω της συμμετοχής στην απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ, δεν είναι απόγονος του Κανάρη, όπως αναφέρεται από ορισμένους.

Ο Πρώτος Άθλος

Κατά την έκρηξη της επαναστάσεως ο δεκαοχτάχρονος Κανάρης ήταν κυβερνήτης πλοίου. Από την πρώτη στιγμή αφιερώθηκε «ψυχή τε και σώματι» στον ιερό αγώνα του έθνους. Μετά την καταστροφή της Χίου από τους Τούρκους(Απρίλιος 1822), έφθασε η μεγάλη ώρα του Κανάρη. Την ασέληνο νύκτα της 6^ης προς 7^ης Ιουνίου 1822 ο Κανάρης ανατίναξε την ναυαρχίδα του Καρά Αλή, η οποία στοίχισε την ζωή σε 2.000 Τούρκους και του ίδιου του ναυάρχου. Υπήρξε ένας από τους πιο εντυπωσιακούς στρατιωτικούς άθλους στην παγκόσμια ιστορία. Ο Ανδρέας Πιπίνος[2] δεν κατόρθωσε να ανατινάξει την αντιναυαρχίδα, γιατί οι Τούρκοι απομάκρυναν το πυρπολικό από το πλοίο. Η σύγχυση που προκλήθηκε στον τουρκικό στόλο ήταν πολύ μεγάλη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι ηρωικοί πυρπολητές να διαφύγουν ασφαλείς κωπηλατούντες δια μέσου των τουρκικών πλοίων.

Ηρωισμοί και Μικρότητές

Η ηρωική πράξη του Κανάρη απέσπασε τον θαυμασμό της παγκοσμίου κοινότητος και αποτέλεσε μία από τις κύριες αιτίες που βοήθησαν την ευόδωση της επαναστάσεως του 1821. Η Βουλή αποφάσισε την διανομή 30.000 γροσιών στα πληρώματα των πυρπολικών, την παραχώρηση εθνικών κτημάτων και την απονομή παρασήμου. Από τα επιδικασθέντα, μόνο οι Υδραίοι έλαβαν χρηματική αμοιβή. Στους λοιπούς δεν δόθηκαν ούτε χρήματα, ούτε εθνικές γαίες, ούτε τους απονεμήθηκε καν το παράσημο.[3] Την 28^η Οκτωβρίου, στο λιμάνι της Τένεδου, ο Κανάρης βύθισε την τουρκική αντιναυαρχίδα, ένα δίκροτο, με πλήρωμα 800 ανδρών, εκ των οποίων ελάχιστοι διασώθηκαν. Την 5^η Αυγούστου 1824, στη Σάμο, ο Κανάρης κατέκαυσε με πυρπολικό την νεότευκτο φρεγάτα Μπουρλοτί Κορκμάζ (Η άφοβη των Πυρπολικών). Τότε ήταν που αναφώνησε : «Τρέμετε καταστροφεῖς τῶν Ψαρῶν, ὁ Κανάρης σᾶς ἐκαψε πάλι». Μετά τις διαδοχικές επιτυχίες του ο Κανάρης αιτήθηκε από την κυβέρνηση να του χορηγήσει νέο πυρπολικό, προκειμένου να αποδείξει όπως γραφεί στην αναφορά του, «τήν πρός τήν κοινή πατρίδα διακαή ζῆλον καὶ πατριωτισμόν μου». Παρά την θετική εισήγηση του βουλευτικού, ο πρωθυπουργός Γεώργιος Κουντουριώτης απέρριψε το αίτημά του.

Οι Πρωτεργάτες των Πυρπολικών

Οι πρωταγωνιστές της δράσεως των ελληνικών πυρπολικών ήταν τέσσερεις. Ο Ιωάννης Δημουλίτσας από την Πάργα, ο πρώτος που κατασκεύασε πυρπολικό, γνωστός και με το παρωνύμιο Πατατούκος. Ο Δημήτριος Παπανικολής, από τα Ψαρά, ο πρώτος που βύθισε με πυρπολικό στην Ερεσό(27 Μαΐου 1821) τουρκικό «ντελίνι (πολεμικό πλοίο με δυο σειρές κανόνια)». Ο Κωνσταντίνος Κανάρης ο οποίος αποδείχθηκε ο πλέον αποτελεσματικός πυρπολητής της επαναστάσεως. Τέλος ο Γιάννης Θεοφιλόπουλος, από τα Λαγκάδια της Αρκαδίας ο πηδαλιούχος τόσο του Παπανικολή, όσο και του Κανάρη.

Στην Υπηρεσία της Πατρίδος

Ο Κανάρης υπήρξε γενναίος και τολμηρός θαλασσινός, αλλά συγχρόνως ηθικός, ταπεινός και αγνός. Ήταν ένα κράμα ευγενών ιδιοτήτων, απαύγασμα και συμπύκνωμα λαϊκών και ευγενών αρετών, απλός στους τρόπους, και ατρόμητος μαχητής. Το κίνητρο του Κανάρη υπήρξε ο άδολος πατριωτισμός, ανόθευτος από την πλεονεξία και την φιλοδοξία. Ο υπασπιστής του Γάλλου Ναυάρχου Δεριγνύ τον περιέγραψε ως : «Τὸν ἀνδρεῖο τῶν ἀνδρείων, ἡ εἰλικρινέστατη καὶ ἡ χρηστότατη τῶν ψυχῶν». Μετά την απελευθέρωση ο Κανάρης τιμήθηκε με τα αξιώματα του ναυάρχου, του υπουργού των Ναυτικών και του Πρωθυπουργού, χωρίς να επιδείξει ποτέ οποιαδήποτε έπαρση. Το 1861 αποποιήθηκε την σύνταξή του, προκειμένου να μπορεί να εκφράζει ελεύθερα τις πολιτικές του απόψεις. Πλησίον της οικίας του στην Κυψέλη, ο θεοσεβούμενος Κανάρης έκτισε μικρόν ναό στον οποίο τοποθετήθηκε επιγραφή με τα κατορθώματα του: Χίος Ιούνιος 1822, Τένεδος Οκτώβριος 1822,Τρίκερι Σεπτέμβριος 1824, Σάμος Αύγουστος 1824, Αλεξάνδρεια Ιούλιος 1825, Μυτιλήνη Μάϊος 1828. Χρειάζεται πολύ θάρρος και κουράγιο να «Κολλήσεις» το πυρπολικό σ’ ένα μεγάλο πολεμικό, όχι μία φορά μόνο, αλλά περισσότερες από πέντε.

[1] Σύμφωνα με μία εκδοχή οι πρόγονοι του καταγόταν από την Χιμάρα της Βορείου Ηπείρου, ή την Πάργα, κατέφυγαν στην Γένουα της Ιταλίας και από εκεί εγκαταστάθηκαν στα Ψαρά.

[2] Πυρπολητής από την Ύδρα (1788-1836)

[3] Διονύσιος Κόκκινος, η Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Β΄ τόμος, σελ. 644