Από: Αντιστράτηγο ε.α. Ιωάννη Κρασσά

     Η προς Πόλεμο Προετοιμασία

    «Οὐαὶ τοῖς ἡττημένοις (αλλοίμονο στους νικημένους)», Αρχηγός των Γαλατών Βρέννος (387 π.Χ).

     Για την διεξαγωγή του πολέμου απαιτείται προετοιμασία τόσο σε εθνικό, όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο. Ο πόλεμος αποτελεί πρωτίστως αγώνα ηθικών δυνάμεων και ψυχικής αντοχής τον οποίον διεξάγει ολόκληρο το έθνος και όχι μόνο οι ένοπλες δυνάμεις. Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι το βασικό κριτήριο των πολέμων και η ανθρώπινη θέληση αποτελεί το μυστικό της νίκης.

   Το Βιετνάμ και το Αφγανιστάν αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα για το τι μπορείς να επιτύχεις εάν έχεις θέληση και πίστη γι’ αυτό που πολεμάς. Οι Βιετναμέζοι πολέμησαν επί μία δεκαετία τους Γάλλους(1954-1964) και στην συνέχεια από το 1965 έως το 1972 τους Αμερικάνους και νίκησαν αμφοτέρους, παρότι υστερούσαν σε μέσα και οικονομικούς πόρους και δεν υπερείχαν αριθμητικά.

   

      Βιετκόνγκ                                   Ταλιμπάν

   Οι Αφγανοί ιστορικά έχουν αποδειχτεί πολύ σκληροί για να υποταχθούν[1]. Ανάγκασαν τους Αμερικάνους και τους συμμάχους τους να εγκαταλείψουν την χώρα τους, μετά είκοσι χρόνια παρουσίας. Οι ΗΠΑ δαπάνησαν περίπου 2 τρισεκατομμύρια δολάρια[2] (11 ΑΕΠ της Ελλάδος), το οποίο αποτελεί το 50% των χρημάτων που ανάλωσαν κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [4 τρισ. δολάρια σε σημερινές τιμές (306 δισ. του 1945)]. Ο Μέγας Αλέξανδρος νίκησε τους προγόνους των Αφγανών στην Βακτριανή και Σογδιανή, κάτι που δυστυχώς οι περισσότεροι των Ελλήνων το αγνοούν.

   Το Ισραήλ αποτελεί παράδειγμα για τον τρόπο αντιμετωπίσεως του θρησκευτικού και φυλετικού φανατισμού. Από την ίδρυσή του το 1948, καταστέλλει με επιτυχία τις αιματηρές εξεγέρσεις των Παλαιστινίων. Η πρώην πρωθυπουργός του Ισραήλ Γκόλντα Μέιρ (1969-1974),  περιέγραψε με επιτυχία το κίνητρο του λαού της: «Το μυστικό όπλο του Ισραήλ στους πολέμους κατά των Αράβων, είναι το ότι δεν έχουμε που να καταφύγουμε σε περίπτωση ήττας».

   

    Η Γκόλντα Μέιρ           Ισραηλινός Στρατιώτης

  Οι αρχαίοι μας πρόγονοι έλεγαν «Πάσσαλος πασσάλω ἐκρούεται». Είναι κοινά αποδεκτό ότι για την αντιμετώπιση των εχθρικών αεροσκαφών, πλοίων και αρμάτων, πρέπει να διαθέτεις τα δικά σου αντίστοιχα μέσα. Κατά τον ίδιο τρόπο, οφείλουμε να υπερασπιζόμαστε με επιμονή και άκαμπτη αποφασιστικότητα τα επιτεύγματα του δικού μας πολιτισμού. Η ισχύς αντιμετωπίζεται με ισχύ και ιδεολογία με ιδεολογία. Εάν δεν το κάνουμε θα υποταχθούμε στην κτηνώδη βία και θα ζήσουμε την χειρότερή υποδούλωση. Το επιτάσσει εξάλλου ο όρκος τον οποίον δίδουν όσοι κατατάσσονται στις Ένοπλες Δυνάμεις: «…Να υπερασπίζονται μέχρι της τελευταίας ρανίδος του αίματος τους τις σημαίες…».

  Ο λαός πρέπει να επιδείξει ομοψυχία, πειθαρχία, πίστη στον δίκαιο του αγώνα και εμπιστοσύνη στους ηγέτες και πάνω από όλα στον πρωθυπουργό της χώρας, ο οποίος φέρει την κύρια ευθύνη. Λαός χωρίς ηγέτη είναι σώμα χωρίς ψυχή. Θα υπάρχουν πάντοτε εκείνοι που θα διαφωνήσουν με τον πόλεμο, επικαλούμενοι διάφορες δικαιολογίες, όπως: ότι δεν ερωτήθηκαν, δεν θα θυσιασθούν για τα συμφέροντα ξένων δυνάμεων, ή πολυεθνικών επιχειρήσεων, δεν έχουν να χωρίσουν τίποτα με τον τουρκικό λαό και άλλα παρόμοια επιχειρήματα. Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των αυθόρμητων ή υποκινούμενων διαφωνούντων, τόσο περιορίζονται οι πιθανότητες της νίκης. Το κίνημα των αντιεμβολιαστών κατά του COVID 19 επαληθεύει, το πως μπορεί να υπονομευθεί η εθνική προσπάθεια. Χωρίς την λαϊκή κινητοποίηση δεν μπορεί να διεξαχθεί πόλεμος. Η θέληση των ανθρώπων να υποστηρίξουν την πατρίδα τους, δεν θα προκύψει αυτόματα με την κήρυξη του πολέμου, αλλά είναι αποτέλεσμα συστηματικής και πολύχρονης προετοιμασίας, από την οικογένεια, το σχολείο, τους κοινωνικούς φορείς και τα μέσα ενημερώσεως.

   Οι καταστροφές από τις πυρκαγιές του Αυγούστου του 2021 θα είχαν περιορισθεί, εάν υπήρχε μεγαλύτερη και συστηματικότερη προετοιμασία στην πρόληψή τους. Ο θρήνος στα αποκαΐδια, χωρίς την αναγνώριση των λαθών και την αποκατάσταση των παραλείψεων μας, θα επαναληφθεί πάλι. Για να αποφύγουμε μια πολεμική ήττα θα πρέπει να προετοιμαζόμαστε συστηματικά και όχι διεκπεραιωτικά, ειδάλλως θα στρεφόμαστε συνεχώς προς αναζήτηση προδοτών και συνωμοτών.

   Η Στρατιωτική Επιχειρησιακή Ετοιμότητα

   Σε στρατιωτικό επίπεδο η διεξαγωγή του πολέμου είναι απλούστερη γιατί υπακούει σε προϋποθέσεις, αρχές και κανόνες. Η πρωταρχική προϋπόθεση για την ορθή στρατιωτική προετοιμασία αφορά το αξιόμαχο των Ενόπλων δυνάμεων. Η επιχειρησιακή ισχύς των Ενόπλων Δυνάμεων αποτελεί μετρήσιμο μέγεθος και είναι το αποτέλεσμα του γινομένου των εξής 5 παραγόντων: Του αριθμού του προσωπικού, των διατιθέμενων μέσων, του επιπέδου εκπαιδεύσεως, του ηθικού και της πειθαρχίας. Εάν ένας εκ των παραγόντων μειωθεί ή μηδενιστεί τότε και η επιχειρησιακή ισχύς μειώνεται ή μηδενίζεται αντιστοίχως. Το χαμηλό ηθικό συνετέλεσε στη κατάρρευση του γαλλικού στρατού κατά τον Β΄ΠΠ, θεωρούμενου ενός εκ των ισχυρότερων παγκοσμίως.

   Οι Αρχές του Πολέμου

   Τα στρατιωτικά σχέδια οφείλουν να ακολουθούν τις δέκα αρχές του πολέμου[3], βασικότερη των οποίων είναι η πρώτη που αφορά στην: «Εκλογή του σκοπού και την εμμονή σ’ αυτόν». Τελικός σκοπός του πολέμου είναι η καταστροφή των εχθρικών Ενόπλων Δυνάμεων και η συντριβή της θελήσεως του για τη συνέχιση του πολέμου. Οι υπόλοιπες αρχές επικουρούν στην υλοποίησή της. Οφείλουμε επίσης να αντιληφθούμε ότι ο «Αμυντικός Σκοπός του Πολέμου», ο οποίος προέρχεται από την διακηρυγμένη πρόθεσή μας να αμυνθούμε σε περίπτωση τουρκικής επιθέσεως, δεν σημαίνει ότι διαμορφώνει και τον τρόπο διεξαγωγής του. Η άμυνα από μόνη της δεν μπορεί να κερδίσει τον πόλεμο. Εάν αμυνθούμε επιτυχώς χωρίς να καταστρέψουμε τον εχθρό, τότε αυτός θα επανακάμψει, ενώ εμείς θα διατηρούμεθα σε κατάσταση συνεχούς ετοιμότητος και αναμονής. Ο απειλούμενος δεν είναι ποτέ κύριος του εαυτού του.

  Από το 1973 η Τουρκία αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο και από το 1974 κατέχει το 40% της Κύπρου. Η αύξηση της γεωπολιτικής ισχύος της Τουρκίας αποτελεί την κύρια αιτία των διεκδικήσεών της σε βάρος της εθνικής μας κυριαρχίας. Τα πολεμικά μας σχέδια θα πρέπει να προσαρμοσθούν στην υπάρχουσα κατάσταση, γιατί έχουν μεταβληθεί βασικά μεγέθη των δύο χωρών(ο πληθυσμός και η οικονομική κατάσταση, τα οποία επηρεάζουν άμεσα την στρατιωτική ισχύ[4]).

   Σημεία Ιδιαίτερου Ενδιαφέροντος

   1.  Εκτίμηση του Τρόπου Ενεργείας της Τουρκίας

   Η πλέον δύσκολη επιτελική διαδικασία αφορά την εκτίμηση των πιθανών τρόπων ενεργείας του εχθρού και την ιεράρχησή τους. Στο ενδεχόμενο ελληνο-τουρκικού πολέμου η σωστή εκτίμηση του χρόνου, του τρόπου και της περιοχής εκδηλώσεως της εχθρικής ενεργείας, είναι δυνατό να κρίνει την τελική έκβαση της συρράξεως. Η όλη διαδικασία προϋποθέτει την συλλογή πληροφορίων, την αξιολόγησή τους και τέλος την εκμετάλλευσή τους. Συνιστά έργο δύσκολο και κοπιώδες το οποίο απαιτεί την διαθεσιμότητά των κατάλληλων μέσων και την χρησιμοποίηση των αρίστων εκ των επιτελών Στον Αραβοϊσραηλινό Πόλεμο του 1973[5], Οι Αιγύπτιοι εφάρμοσαν ένα περίτεχνο σχέδιο παραπλανήσεως και εξαπάτησαν τους Ισραηλινούς, ως προς το χρόνο και τα σημεία διαβάσεως της διώρυγος του Σουέζ, δεν εκμεταλλεύτηκαν όμως στην συνέχεια την αρχική τους επιτυχία. Η δήλωση του Τούρκου Προέδρου, την 19^η Ιουλίου 2021, κατά την επίσκεψή του στο κατεχόμενο μέρος της Κύπρου επιδέχεται πολλών ερμηνειών: «…δεν θα περιμένουμε να περάσουν άλλα πενήντα χρόνια, χωρίς μια κατάλληλη λύση». Ο Γάλλος Στρατάρχης Φερδινάνδος Φος[6]  έλεγε: «Πριν την στρατιωτική επίθεση, υπάρχει η πολιτική επίθεση».

   2. Η Πολεμική Ετοιμότητα

    Η ταχεία μετάπτωση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων σε κατάσταση πολεμικής ετοιμότητος, συνιστά την δεύτερη θεμελιώδη προϋπόθεση δια την διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να γίνονται συνεχείς δοκιμές και ενημερώσεις των σχετικών σχεδίων. Το 1940, ο Μεταξάς παρότι η ιταλική επίθεση ήταν επικείμενη, δεν προέβη σε επιστράτευση, για  να μην ενισχύσει ο Μουσολίνι με περισσότερες μεραρχίες το στρατό του στην Αλβανία.  Ενίσχυσε τις μονάδες της μεθορίου με ατομική κλήση εφέδρων και με μυστική αποστολή προσωπικού, και μέσων. Μετά την κήρυξη του πολέμου εντός 16 ημερών κάλεσε υπό τα όπλα, εξόπλισε και προώθησε στο μέτωπο 400.000 επίστρατους, γεγονός που αιφνιδίασε τους Ιταλούς.

 Στρατιώτης του 1940

   3.  Ο Αιφνιδιασμός

   Ο επιτιθέμενος διατηρεί το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Στον Αραβο-ισραηλινό πόλεμο τον Ιούνιο του 1967, η ισραηλινή αεροπορία σε δύο διαδοχικές επιθέσεις (την 07:45 π.μ και την 11:00π.μ), βομβάρδισε συγχρόνως τα 19 αιγυπτιακά πολεμικά αεροδρόμια και κατέστρεψε ολοσχερώς την αεροπορία της επί του εδάφους. Την ίδια ημέρα σε 45 λεπτά, εξουδετέρωσε πλήρως την ιορδανική και την συριακή αεροπορία. Σε δύο εικοσιτετράωρα κατέστρεψε 450 αεροσκάφη και έθεσε εκτός λειτουργίας τους περισσότερους διαδρόμους των αεροδρομίων, με μία «έξυπνη» βόμβα ισραηλινής κατασκευής. Η επιλογή της ώρας της επιθέσεως κατά της Αιγύπτου υπήρξε αποτέλεσμα εκτιμήσεων εκτός της πεπατημένης.

     α.   Η επαγρύπνηση των Αιγυπτίων χαλάρωνε δύο ώρες μετά το πρώτο φως.

     β.  Δίνονταν η δυνατότητα στους χειριστές να κοιμηθούν πριν την πρώτη επίθεση. Εάν επετίθεντο με το πρώτο φως το πιθανότερο ήταν να παρέμεναν άυπνοι τις δύο πρώτες ημέρες του πολέμου. 

     γ.  Η ομίχλη που επικρατεί στο μεγαλύτερο μέρος του δέλτα του Νείλου διαλύονταν μέχρι την 08:00.

     δ.  Η ώρα επιθέσεως βρήκε τους περισσότερους Αιγύπτιους αξιωματικούς καθ’ οδόν προς τα στρατόπεδα.

  Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Γερμανοί αύξησαν την αντοχή των στρατιωτών παρέχοντας χάπια διεγερτικών ουσιών(pernitin) και μεθαμφεταμίνες. Στον πόλεμο δεν υπάρχουν απαγορευμένα χτυπήματα.

   Οι Προτάσεις

   Τρία είναι τα μέτωπα στα οποία καλούμεθα να αγωνιστούμε σε ενδεχόμενο πόλεμο με την Τουρκία: Του Έβρου, των νήσων του Αιγαίου και της Κύπρου. Η γεωγραφική διαμερισμάτωση καθιστά δύσκολη την μεταφορά δυνάμεων μεταξύ των τριών μετώπων. Για την ενίσχυσή τους χρειάζεται η διατήρηση ισχυρών εφεδρειών στην ηπειρωτική Ελλάδα. Η ύπαρξη πολλών νησιών πλησίον των τουρκικών παραλιών, καθιστά δύσκολη την αποτελεσματική φύλαξή τους, μας αναγκάζει σε κατακερματισμό των δυνάμεων μας, ενώ επιτρέπει στην Τουρκία να πετύχει τοπική υπεροχή σε όποιο νησί επιλέξει να προσβάλλει.

   Ο Παναγιώτης Κονδύλης στο βιβλίο του «Θεωρία του Πολέμου[7]» έχει αφιερώσει ένα ξεχωριστό κεφάλαιο σχετικά με τις «Γεωπολιτικές και Στρατηγικές Παραμέτρους ενός Ελληνοτουρκικού Πολέμου». Προκειμένου να εξαλειφθεί το γεωγραφικό μας μειονέκτημα προτείνει την υιοθέτηση τεσσάρων τρόπων ενεργείας, οι οποίοι με βρίσκουν σύμφωνο:

   α.  Εφόσον η εχθρική επίθεση καταστεί επικείμενη, προφανής και αναπόφευκτη, να προσβάλλουμε πρώτοι εμείς τον εχθρό. Η Ελλάδα θα είναι πολύ δύσκολο να αντέξει τις απώλειες του πρώτου χτυπήματος.

   β.  Να καταστρέψουμε τα εχθρικά στρατεύματα στους χώρους συγκεντρώσεως στην Τουρκία και όχι στις ακτές αποβάσεως και στις ζώνες προσγειώσεως των ελικοπτέρων και των αλεξιπτωτιστών.

   γ.  Να προμηθευτούμε οπλικά συστήματα μεγάλου βεληνεκούς για την καταστροφή στόχων σε βάθος εντός της Τουρκία.

   δ.  Να επιδιώξουμε αυτοτελή εδαφικά κέρδη προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουμε ως διαπραγματευτικό αντάλλαγμα στο ενδεχόμενο δικών μας απωλειών.

        Συμπεράσματα

        Στο τέλος με ή χωρίς πόλεμο υπάρχουν πάντα οι συνομιλίες και οι διαπραγματεύσεις.

•       Η στρατιωτική νίκη μας δίδει πλεονέκτημα στις διαπραγματεύσεις και αυξάνει την ισχύ μας.
• Στην προς πόλεμο προετοιμασία τίποτα δεν υποκαθιστά την συστηματική και επίπονη εργασία και την εξαντλητική αξιολόγηση προσωπικού, μέσων και σχεδίων.
• Όσο περισσότερος ιδρώτας χύνεται στα πεδία των ασκήσεων, τόσο περισσότερο αίμα εξοικονομείται στα πεδία των μαχών.
• Τα πολεμικά σχέδια πρέπει να συντάσσονται προσαρμοζόμενα στο χειρότερο και όχι στο ευνοϊκότερο σενάριο.
• Όσο και να προετοιμασθείς, ποτέ δεν θα αισθάνεσαι έτοιμος, κατά την έναρξη των επιχειρήσεων.
• Οι εφεδρείες κρίνουν τις μάχες.
• Η συμβολή των τριών κλάδων των ενόπλων δυνάμεων είναι εξίσου σημαντική στον πόλεμο.
• Όποιος πιστεύει ότι η προετοιμασία και η διεξαγωγή του πολέμου είναι μια απλή υπόθεση, πλανάται οικτρά.
• Πάνω. από όλα θα πρέπει να αισθανόμαστε μέσα στα φυλλοκάρδια μας, αυτό που έγραψε ο ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης: «Νιώθω για σε πατρίδα μου στα σπλάχνα χαλασμό». Όταν εκλείψει αυτό το συναίσθημα, τότε θα στραφούμε στην αναζήτηση δικαιολογιών. 

Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς

Αυγούστου 2021

 

 

[1]  Οι Σοβιετικοί πολέμησαν επί μία δεκαετία(1979-1989) τους Αφγανούς και δεν μπόρεσαν να τους νικήσουν, το ίδιο και οι Βρετανοί τον 19^ο αιώνα που τους πολεμούσαν για 80 περίπου  χρόνια.

[2]  Το πανεπιστήμιο Brown των ΗΠΑ (Πολιτεία Rhode Island) εκτίμησε το κόστος του πολέμου στο Αφγανιστάν σε 2 τρισεκατομμύρια δολάρια. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται 800 δισ, για τον εξοπλισμό και 83 δισ. για την εκπαίδευση του Αφγανικού στρατού. Στην διάρκεια των 20 ετών, 2.448 στρατιωτικοί των ΗΠΑ, 6.000 εργαζόμενοι πολίτες άλλων χωρών και 66.000 Αφγανοί(στρατιωτικοί και πολίτες) έχασαν την ζωή τους. Για τον δεκαετή πόλεμο του Βιετνάμ οι ΗΠΑ δαπάνησαν 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια σε σημερινές τιμές, ενώ 58.000 Αμερικανοί στρατιωτικοί έχασαν την ζωή τους. Τα αμερικανικά στρατεύματα εγκατέλειψαν το Βιετνάμ τον Αύγουστο του 1972, ενώ η Σαϊγκόν έπεσε στα χέρια των Βορείου Βιετνάμ τον Απρίλιο του 1975. Ο αφγανικός στρατός «δεν έριξε ούτε μια τουφεκιά για την τιμή των όπλων». 

[3]  Οι Αρχές Πολέμου που ακολουθούν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις είναι: 1. Εκλογή του Σκοπού και Εμμονή σ’ Αυτόν. 2. Επιθετικό Πνεύμα. 3. Απλότητα. 4. Ενότητα Διοικήσεως. 5. Συγκέντρωση. 6. Οικονομία Δυνάμεων. 7. Ελιγμός. 8. Αιφνιδιασμός. 9. Ασφάλεια. 10. Ηθικό.

[4]  Το 1970 η Ελλάδα είχε πληθυσμό 8,7 εκατ., ενώ, η Τουρκία 35. Το 2020 η Ελλάδα είχε πληθυσμό 11 εκατ., όταν η Τουρκία 82 εκατ. Η αναλογία από 1:4 έχει γίνει 1:7. Σε μία πεντηκονταετία έχει υπερδιπλασιασθεί ο πληθυσμός της Τουρκίας. Εάν ληφθεί υπόψη ότι η μέση ηλικία του τουρκικού πληθυσμού είναι τα 31 χρόνια, όταν της Ελλάδος είναι τα 43, τότε γίνεται κατανοητό ότι, ιδέες όσο άγριες και αν παρουσιάζονται, θα μπορούν πάντα να κινητοποιούν τις μάζες.

     Το 1970 το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) της Ελλάδος ήταν 13 δισ δολ.,ενώ της Τουρκίας 17 δισ.Tο 2020 το ΑΕΠ της Ελλάδος ήταν 170 δισ, ενώ της Τουρκίας ήταν 719 δισ δολ.,Η αναλογία από 1:1,3 έχει μεταβληθεί σε 1:4,2.

     Η Τουρκία είναι στην 10^η θέση παγκοσμίως από πλευράς στρατιωτικής ισχύος. Από πλευράς Ενόπλων Δυνάμεων η Τουρκία υπερτερεί αριθμητικά σ’ όλους τους τομείς. Η εγχώρια αμυντική βιομηχανία της καλύπτει το 60% των αναγκών των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, ενώ η Ελληνική καλύπτει το 9% των εξοπλιστικών αναγκών των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, από το 40% που κάλυπτε το 2000.

[5]  Είναι επίσης γνωστός ως πόλεμος του Γιομ Κιπούρ ή Πόλεμος του Οκτωβρίου.

[6]  Στρατάρχης Φος (1851-1929).Το 1918, από την θέση του Διοικητού του Δυτικού Μετώπου κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ανάγκασε την Γερμανία να συνθηκολογήσει.

[7]  Ο Παναγιώτης Κανδύλης(1843-1998), Έλληνας φιλόσοφος, συγγραφέας και μεταφραστής. Το έργο του τον τοποθετεί στην συνέχεια της παραδόσεως των Θουκυδίδη, Νικολό Μακιαβέλλι και Μαξ Βέμπερ.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. «Η Φιλοσοφία του Πολέμου» Carl Von Clausewitz, Εκδόσεις Τζηρίτα, Αθήνα 1960.
2. «Αποτροπή του Πολέμου ή Άμυνα» Basil Liddell Hart, Εκδόσεις ΓΕΣ, Αθήνα 1959.   
3. «Θεωρία του Πολέμου» Παναγιώτης Κονδύλης, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1997.
4. «Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων», John Mearsheimer, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2007.
5. «Οι Αραβοϊσραηλινοί Πόλεμοι», Chaim Herzog, Εκδόσεις ΛΙΝΑΙΟΣ, Αθήνα 2011.