Από: Αντιστράτηγο ε.α. Ιωάννη Κρασσά.
«Τό εὔδαιμον τό ἐλεύθερον, τό δ’ ἐλεύθερον το εὔψυχον( Εὐτυχισμένοι εἶναι οἱ ἐλεύθεροι καὶ ἐλεύθεροι εἶναι οἱ γενναῖοι». Από τον Επιτάφιο του Περικλέους, Θουκυδίδης(460-394 π.Χ). Η φράση «Ελεύθερον το Εύψυχον», αναγράφεται στο Έμβλημα του ΓΕΣ(Γενικό Επιτελείο Στρατού).
Ορισμός
Ο όρος Casus Belli χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια δίκαιη και εύλογη αιτία, προκειμένου ένα κράτος να κηρύξει πόλεμο εναντίον άλλου, ή να συμμετάσχει σε στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ περισσοτέρων εθνών[1].
Ελληνοτουρκικές Διαφορές
Από την αναγνώριση της εθνικής ανεξαρτησίας μας (3 Φεβ 1830), οι σχέσεις μας με τη Τουρκία ήσαν συγκρουσιακές κατά το μεγαλύτερο διάστημα, με μικρά διαλείμματα ηρεμίας. Η βασική αιτία της αντιπαλότητος αναφύεται από το γεγονός ότι διεκδικούμε τον ίδιο γεωγραφικό χώρο. Τα εθνικά συμφέροντα των δύο χωρών συνδέονται άμεσα με τον έλεγχο του Αιγαίου και των παρακείμενων θαλάσσιων περιοχών. Η γεωγραφία αποτελεί θεμελιώδη συνιστώσα της ισχύος των κρατών. Ο επί εικοσαετία πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν περιγράφει την αύξηση των ορίων της κυριαρχίας της χώρας του ως το βασικό εθνικό στόχο, στα πλαίσια υλοποιήσεως του οράματος του αιώνος της Τουρκίας, την οποία στηρίζει κατά μεγάλο μέρος στην στρατιωτική ισχύ.
Οι Τουρκικές Διεκδικήσεις
Η Τουρκία αμφισβητεί για την πατρίδα μας:
α. Το δικαίωμα επεκτάσεως της ελληνικής αιγιαλίτιδος ζώνης (χωρικών υδάτων[2]) στα 12 ναυτικά μίλια(ν.μ.), [22.224 μέτρα(1 ν.μ.=1852 μ] θεωρώντας μια τέτοια πράξη ως αιτία πολέμου (casus belli).
β. Το προσδιορισμό των ορίων των Θαλάσσιων Ζωνών, δηλαδή της Υφαλοκτηπίδος[3] και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης(ΑΟΖ)[4].
γ. Το εύρος του Ελληνικού Εθνικού Εναερίου Χώρου[5], ο οποίος εκτείνεται στα 10 ν.μ.
δ. Την ελληνική κυριότητα σε αριθμό νησίδων[6].
ε. Τα ελληνικά θαλάσσια σύνορα.
στ. Τα όρια του ελληνικού FIR[7][Flight Information Region (Περιοχή Πληροφοριών Πτήσεως)].
η. Την ελληνική δικαιοδοσία εντός της περιοχής ευθύνης για θέματα έρευνας και διάσωσης[8].
θ. Την διατήρηση στρατιωτικών δυνάμεων στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
ι. Την ύπαρξη θαλασσίων ζωνών νοτίως της Κρήτης της Ρόδου, της Κάσου, της Καρπάθου και του Καστελλόριζου, όπως περιγράφεται στο Τουρκολιβυκό Μνημόνιο[9] (27 Νοεμ 2019).
Στις ελληνοτουρκικές διαφορές πρέπει να ενταχθούν το θέμα κατοχής του 37% της Κύπρου από την Τουρκία(1974) και η αμφισβήτηση του συνόλου της Κυπριακής ΑΟΖ(2011).
Οι Ελληνικές Θέσεις
Η Ελλάδα από την Ιούνιο του 1995, έχει επικυρώσει με το Νόμο 2321/1995[10] τη Διεθνή Σύμβαση του Δικαίου της θαλάσσης, βάσει του οποίου δύναται να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα σε 12 ν.μ.(22 χιλιόμετρα), από την ακτογραμμή. Η πατρίδα μας είναι η μοναδική χώρα στον κόσμο η οποία έχει χωρικά ύδατα εύρους 6 ναυτικών μιλίων (11 χιλιομέτρων). Η Τουρκία δεν την έχει υπογράψει, αλλά στην Μαύρη Θάλασσα και στις ακτές στη Μεσόγειο Θάλασσα έχει χωρικά ύδατα 12 ν.μ., ενώ κατά μήκος των θαλασσίων συνόρων της με την Ελλάδα 6 ν.μ.
Οι Τουρκικές Θέσεις
Τον Ιούνιο του 1995, «Η Τουρκική Εθνοσυνέλευση εκχώρησε στην τουρκική κυβέρνηση όλες τις αρμοδιότητες, περιλαμβανομένων και αυτών που θα κριθούν αναγκαίες από στρατιωτική άποψη για την υπεράσπιση των ζωτικών συμφερόντων της στο Αιγαίο, σε περίπτωση που η ελληνική κυβέρνηση αποφασίσει οποιαδήποτε επέκταση των χωρικών της υδάτων πέρα των 6 ναυτικών μιλίων». Η απόφαση περιγράφεται στις ελληνοτουρκικές διαφορές ως «Casus Belli(Αιτία Πολέμου)»
Τα Πλεονεκτήματα της Επεκτάσεως των Χωρικών Υδάτων στα 12 ν.μ.
Το κύριο πλεονέκτημα είναι ότι μπορούμε να κηρύξουμε την επέκταση τους, χωρίς να απαιτείται συνεννόηση με τα όμορα κράτη της περιοχής, όπως σαφώς ορίζεται στη σύμβαση για το Δίκαιο της Θαλάσσης.
Η πατρίδα μας με χωρικά ύδατα 6 ναυτικών μιλίων κατέχει το 43%, του θαλασσίου χώρου του Αιγαίου και η Τουρκία το 7,5%. Εάν τα επεκτείνουμε σε 12, θα καρπωθούμε το 72% του Αιγαίου, ενώ η Τουρκία θα αυξήσει τη κυριαρχία της κατά 1,2% και θα ελέγχει το 8,7%.
Θα παύσει να υφίσταται η διαφορά μεταξύ εναερίου χώρου(10ν.μ.) και χωρικών υδάτων(6νμ), η οποία αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία και την βασική δικαιολογία της Τουρκίας για τις παραβιάσεις από τα πολεμικά τους αεροσκάφη.
Οι τουρκικές αμφισβητήσεις σχετικά με την κυριότητα ελληνικών νησίδων θα στερηθεί νοήματος γιατί θα περιέλθουν στην ελληνική κυριαρχία, ευρισκόμενες σε απόσταση μικρότερη των 12ν.μ., πλην της νήσου Γαύδου(21 ν.μ. νοτίως της Κρήτης) και της νησίδος Καλόγηροι(στο μέσο της αποστάσεως μεταξύ Χίου και Εύβοιας).
Το ελληνικό FIR και η περιοχή «Έρευνας και Διάσωσης», θα είναι υπό ελληνική κυριαρχία σε ποσοστό 72%.
Ένα Σύνθετο Πρόβλημα
Η πατρίδα μας αναγνωρίζει ως το μοναδικό θέμα διαπραγματεύσεως με την Τουρκία την οριοθέτηση των Θαλάσσιων Ζωνών, δηλαδή της Υφαλοκτηπίδος και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης(ΑΟΖ), σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από το «Νόμο για Δίκαιο της Θαλάσσης». Από το 1996 η Τουρκία αμφισβητεί τη κυριαρχία σε 18 νησίδες και μικρονησίδες. Το ζήτημα αυτό θα πρέπει να ξεκαθαρίσει, μαζί την απόφαση για το εύρος των χωρικών υδάτων, γιατί αμφότερα επηρεάζουν τη μέτρηση της υφαλοκρηπίδος. Εάν προχωρήσουμε χωρίς να τα διευθετήσουμε, στην ουσία θα έχουμε προβεί στη παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας. Εάν δεν επεκτείνουμε τα χωρικά ύδατα στα 12ν.μ., θα έχουμε παραιτηθεί αυτού του δικαιώματος μας, εάν τα επεκτείνουμε θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε το ενδεχόμενο πολεμικής αναμετρήσεως με την Τουρκία. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορούμε να το παραπέμψουμε στην κρίση οποιοδήποτε διαιτητικού οργάνου(πχ Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης), γιατί αφορά στην άσκηση ενός δικαιώματος που εναπόκειται αποκλειστικά στην δικιά μας βούληση. Αποδοχή εκ μέρους της ελληνικής πλευράς οτιδήποτε πέραν της οριοθετήσεως της υφαλοκρηπίδος, θα σημαίνει ότι αμφισβητείται από την ίδια την Ελλάδα η εδαφική της υπόσταση, όπως αυτή ορίστηκε από τη Συνθήκη του Λονδίνου το 1830 και τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923. Η όποια συμφωνία συνεπάγεται συμβιβασμό και εκχώρηση μέρους των διακηρυγμένων από εμάς κυριαρχικών δικαιωμάτων. Νομίζω ότι καμία ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί να επωμισθεί την ευθύνη μιας τέτοιας αποφάσεως.
Υπάρχει Λύση ;
Η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι σε τέτοιου είδους σύνθετες διαφορές, η συμφωνία επιτυγχάνεται μετά από στρατιωτική σύγκρουση, υπό την έννοια ότι ο νικητής θα αποκτήσει ένα μοχλό πιέσεως για την επιβολή των όρων του, ή οι εμπόλεμοι θα αποδεχθούν ότι δεν μπορούν να προσκομίσουν άλλα οφέλη από τη συνέχιση των εχθροπραξιών. Η κατάκτηση από εμάς μιας τουρκικής νήσου (πχ της Ίμβρου) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως διαπραγματευτικό μέσο. Το αντίστροφο είναι δυνατόν να συμβεί εκ μέρους της Τουρκίας.
Την 31 Ιανουαρίου 1996, την ημέρα εκτονώσεως της κρίσεως των Ιμίων, ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Κώστας Σημίτης από το βήμα της βουλής, υπεραμύνθηκε της αποφάσεως, σχετικά με την αποχώρηση, πλοίων σημαιών και ανδρών από τα Ίμια, λέγοντας: «Σκεφτήκαμε το τι πρέπει να κάνουμε, όχι με κριτήριο την θυσία. Γιατί η θυσία ήταν αποφασισμένη και δεδομένη. Σκεφθήκαμε με το κριτήριο το τι συμφέρει αυτή τη χώρα. Σύρραξη λοιπόν, γενικευμένη σύρραξη. Έχει κανείς την εντύπωση ότι θα μπορούσαμε σε 3,4,5,6,7 μέρες πολέμου να καταγάγουμε μια ολοκληρωτική νίκη απέναντι στη Τουρκία, η οποία θα τέλειωνε μια για πάντα το θέμα;… ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα ; Ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ, οι σύμμαχοι, να αρχίσουν να πιέζουν και να επεμβαίνουν…Και επειδή θα είχε ξεκινήσει ο πόλεμος θα είμασταν εμείς μέσα στο λούκι, το οποίο θα κατέληγε στο να καθίσουμε στο τραπέζι. Και αυτό, δεν το θέλαμε με κανένα τρόπο και ποτέ γιατί δεν διαπραγματευόμαστε»[11]. Ο Έλληνας πρωθυπουργός την 02:00 της 31ης Ιανουαρίου, βρέθηκε αντιμέτωπος με τη λήψη μιας αποφάσεως που θα μπορούσε να καταλήξει σε στρατιωτική σύρραξη. Ο πόλεμος αποτελεί πάντοτε ένα υπαρκτό ενδεχόμενο στις σχέσεις μας με την Τουρκία, το αποτέλεσμα του οποίου ουδείς μπορεί να προδικάσει. Αυτό που μπορεί να κάνουμε είναι να προετοιμασθούμε κατάλληλα προκειμένου να νικήσουμε ώστε να αποφύγουμε μία δυσμενή για τα ελληνικά συμφέροντα έκβαση.
Απόσπασμα από τα πρακτικά της βουλής της ομιλίας του Πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη την 31 Ιανουαρίου 1996.
Διαπιστώσεις-Συμπεράσματα
Από την αρχή της ιστορίας, στο τρόπο διεξαγωγής των πολεμικών συγκρούσεων έχουν αλλάξει σχεδόν τα πάντα(όπλα, τακτικές, μέσα προστασίας, μέσα μεταφοράς, επικοινωνίες κ.α.). Η μόνη παράμετρος που παραμένει αμετάβλητη είναι η θέληση του πολεμιστή για την κατάκτηση της νίκης. Υπό αυτή την έννοια, τα κύρια πεδία στα οποία οφείλουμε να εστιάσουμε, προκειμένου να αυξήσουμε την αποτελεσματικότητα των Ενόπλων μας Δυνάμεων είναι:
α. Η αύξηση των ψυχικών δυνάμεων του προσωπικού, αλλά και του λαού, η υποστήριξή του οποίου επιδρά καταλυτικά στο ηθικό των μαχόμενων τμημάτων.
β. Η θέσπιση αυστηρών κριτηρίων αξιολογήσεως σ’ όλα τα στρατιωτικά σχολεία. Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των αποτυχόντων, τόσο υψηλότερες θα είναι οι επιδόσεις των επιτυχόντων.
γ. Η προμήθεια συγχρόνων οπλικών συστημάτων, ο βαθμός αξιοποιήσεως των οποίων εξαρτάται άμεσα από τις δύο πρώτες παραμέτρους.
Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς
Ιούνιος 2023
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΝΟΜΟΣ Υπ’ Αριθ. 2321/1995, ΦΕΚ 136/Α/23-6-1995. Κύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας και της Συμφωνίας που αφορά την εφαρμογή του μέρους XI της Σύμβασης.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Ο όρος «casus belli» άρχισε να χρησιμοποιείται στην Ευρώπη τον 17ο και 18ο αιώνα. Τον εισήγαγε ο Δανός ανθρωπιστής, φιλόσοφος, διπλωμάτης, νομικός, θεολόγος, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Hugo Grotius(1583-1645). Στην προσπάθεια του να μειώσει τις απώλειες κατά την διεξαγωγή των πολέμων, συνέγραψε το έργο του «De jure belli ac Pacis((Ο Νόμος του Πολέμου και της Ειρήνης)», το οποίο αποτέλεσε την βάση του «Δικαίου του Πολέμου».
Hugo Grotius
[2] Άρθρο 2 (Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσα)
Νομικό καθεστώς της χωρικής θάλασσας, του εναέριου χώρου πάνω από την χωρική θάλασσα και του βυθού και του υπεδάφους του
Η κυριαρχία του παράκτιου Κράτους εκτείνεται, πέρα από την ηπειρωτική του επικράτεια και τα εσωτερικά του ύδατα, στην παρακείμενη θαλάσσια ζώνη που ορίζεται ως χωρική θάλασσα Η κυριαρχία αυτή εκτείνεται και στον εναέριο χώρο πάνω από την χωρική θάλασσα καθώς και στο βυθό και υπέδαφός της .
Άρθρο 3
Εύρος της χωρικής θάλασσας
Κάθε Κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας. Το εύρος αυτό δεν υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια, μετρούμενα από γραμμές βάσεως καθοριζόμενες σύμφωνα με την παρούσα Σύμβαση.
[3] Άρθρο 76
Ορισμός της Υφαλοκρηπίδας
Η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου Κράτους αποτελείται από το θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφος του που εκτείνεται πέραν της χωρικής του θάλασσας καθ’ όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου του εδάφους μέχρι του εξωτερικού ορίου του υφαλοπλαισίου ή σε μια απόσταση 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράτε το πλάτος της χωρικής θάλασσας, όπου το εξωτερικό όριο του υφαλοπλαισίου δεν εκτείνεται μέχρι αυτή την απόσταση.
[4] Άρθρο 55
Ειδικό νομικό καθεστώς της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης(ΑΟΖ)
Ως αποκλειστική οικονομική ζώνη ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της χωρικής θάλασσας περιοχή, η υπαγόμενη στο ειδικό νομικό καθεστώς που καθιερώνεται στο παρόν μέρος, δυνάμει του οποίου τα δικαιώματα και οι δικαιοδοσίες του παράκτιου κράτους και τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των άλλων Κρατών διέπονται από τις σχετικές διατάξεις της παρούσας Σύμβασης.
Άρθρο 56
Δικαιώματα, δικαιοδοσίες και υποχρεώσεις του παράκτιου Κράτους στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη(ΑΟΖ)
Στην αποκλειστική οικονομική ζώνη το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα που αποσκοπούν στην εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων, ζωντανών ή μη, των υπερκειμένων του βυθού της θάλασσας υδάτων του βυθού της θάλασσας και του υπεδάφους αυτού, ως επίσης και με άλλες δραστηριότητες για την οικονομική εκμετάλλευση και εξερεύνηση της ζώνης όπως η παραγωγή ενέργειας από τα ύδατα, τα ρεύματα και τους ανέμους.
Άρθρο 57
Εύρος της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης
Η αποκλειστική οικονομική ζώνη δεν εκτείνεται πέραν των 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράτε το εύρος της χωρικής θάλασσας.
[5] Εθνικός εναέριος χώρος ονομάζεται ο χώρος που εκτείνεται πάνω από την επικράτεια ενός κυρίαρχου κράτους μέχρι το διάστημα, στην οποία περιλαμβάνονται και τα χωρικά ύδατα. Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο τα όρια των χωρικών υδάτων και του εθνικού εναερίου χώρου είναι τα ίδια.
[6] Η Τουρκία αμφισβητεί την ελληνική κυριότητα σε 18 νησιά με τις παρακείμενες σ’ αυτά βραχονησίδες. Γαύδος-Κουφονήσι-Γαϊδουρονήσι-Διονυσάδες(Κρήτη), Φούρνοι-Θύμαινα(Σάμος), Οινούσσες(Χίος), Αγαθονήσι-Φαρμακονήσι-Αρκιοί-Λεβίθα-Κίναρος(Λέρος), Γυαλί-Καλόλιμνος-Πλάτυ-Ψέριμος(Κως), Σύρνα(Αστυπάλαια), Καλόγηροι(Ψαρά).
Οι αμφισβητούμενες από την Τουρκία νησίδες.
[7] Το FIR αφορά τον εναέριο χώρο που περικλείεται από τα ελληνικά χερσαία και θαλάσσια σύνορα, ο οποίος καθορίσθηκε από τον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας [ICAO(International Civil Aviation Organization)], για λόγους ασφαλείας της εναέριας κυκλοφορίας.
[8] Αφορά το καθορισμό των ορίων εντός των οποίων οι χώρες έχουν την αρμοδιότητα για «Ερευνά και Διάσωση(Search and Rescue)»των ατόμων που κινδυνεύουν. Τα όρια συμπίπτουν μ’ αυτά του FIR, ενώ η έρευνα και διάσωση διακρίνεται σε θαλάσσια και εναέρια.
[9] Μνημόνιο Συμφωνίας μεταξύ της Κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Τουρκίας και της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας-Κράτος της Λιβύης σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων περιοχών δικαιοδοσίας στη Μεσόγειο. Η συμφωνία αφορά θαλάσσιες περιοχές στις οποίες έχουμε διακηρυγμένα κυριαρχικά δικαιώματα, νοτίως της Κρήτης και των Δωδεκανήσων.
[10] ΝΟΜΟΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘ. 2321/1995, ΦΕΚ 136/Α/23-6-1995. Κύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας [UNCLOS(United Nations Convention of the Law of the Sea). Την έχουν υπογράψει 165 κράτη. Δεν την έχουν υπογράψει, οι ΗΠΑ, η Βενεζουέλα, το Περού, η Τουρκία, η Συρία, η Ερυθραία το Νότιο Σουδάν, το Καζακστάν, το Τουρκμενιστάν, η Κιργισία, το Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν.
Άρθρο πρώτο.
«Κυρώνεται και έχει την ισχύ, που ορίζει το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος, η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία υπογράφηκε στο Μοντέγκο Μπαίυ την 10η Δεκεμβρίου 1982, καθώς και η Συμφωνία η σχετική με την εφαρμογή του μέρους XI της Σύμβασης που υπογράφηκε στη Νέα Υόρκη την 28η Ιουλίου 1994».
[11] Στην συνεδρίαση της βουλής την 31η Ιαν. 1996, το ευχαριστώ του Έλληνος πρωθυπουργού προς την αμερικανική κυβέρνηση από του βήματος της βουλής, για την βοήθεια στην αποκλιμάκωση της κρίσεως, πυροδότησε σφοδρές αντιδράσεις τόσο από την αντιπολίτευση, όσο από το εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ. Η αντιπαράθεση κλιμακώθηκε στην αναζήτηση των αιτιών της πτώσεως του ελικοπτέρου, Οι σωροί των ανδρών του πληρώματος και το Ε/Π ανασύρθηκαν την 06η Φεβ. 1996. Η πτώση του σύμφωνα με το πόρισμα του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού αποδόθηκε: «Στην απώλεια προσανατολισμού από τον χειριστή, λόγω των καιρικών συνθηκών. Το ελικόπτερο δεν καταρρίφθηκε από πυρά και ότι δεν διαπιστώθηκε μηχανική βλάβη ως κύρια αιτία της πτώσεως».